Җәйге җәрәхәтләр. Балаларны кайчан урамга чыгармаска?

Җәй – иң көтеп алынган, шул ук вакытта иң куркыныч ел фасылларының берсе. Сәламәтлек өчен бигрәк тә. Кояшта артыгын кызынып, тән тиресе пешү, агулану, косу кебек борчу-мәшәкатьләр өстенә еш кына имгәнүләр дә өстәлә. Бакчада эшләгәндә, табигать кочагында, комлыкта ял иткәндә, адым саен диярлек сагалый ул. Имгәнеп, аяктан егылсаң, нишләргә?

Танылган табиб, ортопед-трав­матолог Дмитрий Зубков сүзлә­ренә караганда, җәен таеп егылу, сеңер тартылу, сыну-каймыгулар кышкы бозлавык чор белән чагыштырганда да күбрәк очрый.

– Бу аңлашыла да. Җылы көн­нәрдә без аеруча актив булабыз. Үз-үзеңне, сәламәтлегеңне саклау мәсь­әләсе дә еш кына күләгәдә кала, – ди ул. – Күпләр: “Мин спорт белән дус түгел, шуңа күрә миңа андый-мондый имгәнүләр янамый”, – дип саный. Бу – ялгыш фикер. Чыныкмаган организм мондый куркынычка ешрак һәм тизрәк бирешә.

  • Баксаң, көнкүрештәге имгәнүләр күбрәк чәршәмбе, пәнҗешәмбе көннәрендә килеп чыга икән. Имгәнү ихтималы зур булган көннәр дип ял, бәйрәм, дүшәмбе һәм сишәмбе көннәре санала. Көн дәвамында исә көндезге сәгать уникедән – икегә, кичке сәгать алтыдан төнге уникегә кадәр иң күп имгәнүләр теркәлә.

Саннар да шул хакта сөйли. Бак­саң, спорт белән шөгыль­ләнгәндә алган җәрәхәтләр барлык төр имгәнүләрнең нибары 5 процентын гына тәшкил итә икән. Аларның күп өлеше нәкъ менә көндәлек тормышта алына (69,9 процент). Әлеге күрсәткеч буенча икенче баскычта – урамда алган җәрәхәтләр (19,6 процент), өченчедә җитештерү тармагындагы имгәнүләр урнашкан. Алда телгә алган һәр төркемдә дә ир-атлар күбрәк, ди белгечләр. Бу очракта гүзәл затларны күпкә саг­рак булулары коткара, күрәсең. Яшьлекнең дә йогынтысы юк түгел. Җәйге чорда 18 – 25 яшьлекләр арасында имгәнүчеләр 40 яшьлек бусаганы атлаучылар белән чагыштырганда 4 – 5 тапкыр күбрәк.

– Кайберәүләр, җәй көне ябыгып калыйм дип, кисәк кенә спорт белән шөгыльләнә башлый. Бу – сәламәт­лек өчен шулай ук куркыныч. Физик активлыкны акрынлап кына арттырырга кирәк. Күбрәк саф һавада җәяү йөрегез, көн саен су коену, йә булмаса, бассейнга барып кайтуны гадәткә кертегез. Спорт белән шөгыльләнү организмны көч­ләүгә әйләнмәсен. Күнегүләр ясаганнан соң куллар-аяклар авыртуга чыдап булмый икән, йә булмаса, алар бөтенләй күтәрелмәсә – чаң сугарга җирлек бар, – ди Дмитрий Зубков.
Җәен аеруча нинди имгәнүләр­дән сакланырга соң? Бу чорда каймыгу, кул-аяклар тартылу еш очрый. Балтыр белән табанны берләште­рүче буын, тез капкачы аеруча зыян күрә.

– Беренче төр имгәнү вакытында һәрчак шеш пәйда була. Бу төр җә­рәхәтләнүне әллә ни куркыныч ди­мәс идем. Аны мөстәкыйль рә­вештә бер-ике көн эчендә дә дәва­лап була. Ә менә тез капкачында шеш пәйда булса, куркырга җирлек бар. Шеш­кән урында су яки кан җыелып торса, кичекмәстән табибка мөрәҗәгать итәргә кирәк, – ди табиб.

Җәен терсәк бөгелмәү кебек афәт белән дә еш очрашырга туры килә. Терсәктән ике нерв тамыры үтә. Бәрелгән, җәрәхәтләнгән очракта бу урында шеш пәйда була һәм ул шушы нерв җепселләрен кыса башлый. Төрле мазь һәм дарулар яр­дәмендә бу авыртуны өй шартларында да җиңәргә мөмкин. Әгәр инде кул терсәктән бөгелмәсә, кичек­мәстән табибка мөрәҗәгать итәргә кирәк. Сөяк һәм сеңерләрнең им­гән­гән булуы ихтимал. “Башын бәр­гән, имгәткән кешеләрнең дә аеруча игътибарлы булуы сорала. Аңсыз­ланып егылу, хәтерсезлек, тик торганда косу, баш авырту кебек бил­геләрнең берсен генә сизсәгез дә, кичекмәстән “ашыгыч ярдәм” чакыртырга кирәк”, – дип кисәтә Дмитрий Зубков.

  • Имгәнгән кешегә вакытында дөрес күрсәтелгән беренче ярдәм дә бик күп күңелсезлекләрдән сак­лап калырга мөмкин.

Беренче ике тәүлек дәва­мында имгәнгән урынга даими рәвеш­тә боз куеп торырга кирәк. Җәрәх­әт­нең тәннең кайсы өле­шендә булуы мөһим түгел. Боз авыртуны басып кына калмыйча, сынган сөякнең дө­рес ялгануына да уңай йогынты ясый. Шулай да чама хисен онытырга ярамый. Имгәнгән урынга бозны һәр 1,5–2 сәгать саен, күп дигәндә, 15 минутка гына куярга кирәк.

Тәннең имгәнгән өлеше йө­рәк турысына күтәртелгән бу­лырга тиеш. Бу җәрәхәтләнгән урында кан әйләнешен яхшырта. Имгәнгән урын­ны артык югары кү­тәртергә дә ярамый. Юкса, авыр­­ту тагын да көчәергә мөм­кин.

Имгәнгән урынны селкетер­гә ярамый! Шуңа күрә им­гәнгән аяк-кулларга шин салына, җилкә һәм терсәге җәрәхәт­лән­гән кешегә бәй­ләвеч-косынка киертелә.
Сүз уңаеннан, имгәнгән урынны җылытырга да ярамый! Җылылык, кан тамырларын киңәйтеп, шеш һәм авыртуны тагын да көчәйтәчәк кенә. Җылытучы мазьларны озак вакыт хәрәкәтсез ятканнан соң сеңерләр­не язылдырырга кирәк булганда гына куллану киңәш ителә.

Динә Гыйлаҗиева


Фикер өстәү