Республика офтальмология клиник хастаханәсе табиб-офтальмологы Элина Минхуҗина Татарстан хөкүмәтенең “Алгарыш” программасы буенча стажировка үтеп кайтты. Ул АКШның Флорида штаты, Тампа шәһәрендәге дөнья күләмендә иң зур саналган күз банкында тәҗрибә туплаган.
– Андагы эшчәнлек күптәннән кызыксыну уята иде, – ди табибә. – Биоматериаллар белән ничек эш итәләр, ул каян алына, микроскопик тикшеренүләр ничек үткәрелә, медицина хезмәте ничек оештырыла? Барысына да җавап таптым. Күзнең мөгез катлавына (роговица) операциянең ничек ясалуын да күрдем. Кератопластика буенча ясалучы яңа төр операция барышын күзәттем. Фәнни-гамәли симпозиумнарда катнашу да рухи яктан баетты, АКШның бер фәнни журналы өчен тикшеренү эше алып барабыз һәм язма әзерлибез. АКШтагы күз банкында биоматериаллар саклана. Бездә шуңа охшаш банк Мәскәүдә генә бар.
Нәрсә ул кератопластика?
Биоматериал куллану ысулы иң соңгы чиктә, башкача дәвалау мөмкинлеге булмаганда башкарыла. АКШта булачак хирурглар тере күз моделендә эшләргә өйрәнә икән. “Тере модельдә өйрәнү бөтенләй икенче, бездә дә шундый мөмкинлек булсын иде”, – ди офтальмолог. АКШтагы укыту, эшкә өйрәтүдән тыш, дәвалау оешмасында хезмәт күрсәтү дә бүтәнчә. Анда хөкүмәт хастаханәләре юк, барысы да – шәхси клиникалар. Кеше ай саен иминият акчасы күчереп бармаган икән, бушлай дәвалана алмый. Ярдәм күрсәтү котылгысыз булганда гына дәвалыйлар һәм аннан соң пациентка зур суммадагы исәп-хисап кәгазе җибәрәләр. Йомшак контакт линзасы сайлау доктор рецепты буенча гына хәл ителә. Дарулар да рецепт белән генә бирелә. Ул илдә безнең зур шәһәрләрдәге шикелле даруханә пунктларын да адым саен очратмассың.
Элина Минхуҗина әйтүенчә, кератопластиканың кайбер төрләре республика офтальмология хастаханәсендә дә башкарыла. Квота буенча елга утыздан артык операция ясала икән. Әлеге югары технологияле операция мәҗбүри медицина иминияте буенча бушлай башкарыла. Әйтик, күзнең мөгез катлавы бүлтәеп алга чыккан очраклар тумыштан ук килә. Әлеге әгъза зурайган саен, чир көчәя. Бу вакытта күрү начарлана. Аңа беренче, икенче этапта операцияне лазер белән ясыйлар. Өченче, дүртенче этапка килеп җитсә, биоматериал кулланмыйча, чирне җиңеп булмый.
Эндокератопластика вакытында күздәге мөгез катлауның арткы өлеше алына. “Аны ясаганда пациент авырту сизми, ул тиз ясала һәм тиз төзәлә дә. Хастаның икенче көнне үк күрүе 80 процентка яхшыра”, – дип аңлата табибә. Операцияне әлегә Россиядә Мәскәүдә генә ясыйлар. Бу эш безнең республикада да башкарылачак һәм аның өчен яңа җиһазлар алырга ниятлиләр икән. Элина Минхуҗина Америкада эшләү тәртибен өйрәнгән. Көз айларында Казаннан тагын берничә белгеч Мәскәүдә тәҗрибә тупларга җыена. Татарстанда хәзергә мөгез катлавын тулысынча алмаштыру ысулы гына кулланыла, ул иске алым санала.
“Алгарыш” грантын оту җиңел түгел
Элина Ленар кызы Казан дәүләт медицина академиясе кафедрасында 7 ел эшли, аңа кадәр әлеге белгечлек буенча 11 ел укыган. “Алгарыш” программасында катнашу һәм оту өчен бик күп документлар җыярга кирәк. Иң төп шарт – чит телдә аралашу. “Немец, инглиз телләрен яхшы беләм. Шулай ук фәнни мәкаләләрең булу да мөһим, – ди табибә. – Америка – кыйбатлы ил, анда яшәү өчен грант акчасы гына да җитми. Америкада читтән килүчеләр ике зур проблема белән очраша: беренчесе – түләүле медицина, икенчесе – торак арендалау. Юлда йөрүгә дә акча күп китә. Америка халкы өчен машина арендасы кыйммәт түгел, читтән килүчегә икеләтә кыйбатка чыга, чөнки иминият тә, шул илнең машина йөртү таныклыгы да юк”.
Элина Минхуҗина тагын нәрсәләргә игътибар иткән соң? АКШ табиблары өчәр-дүртәр клиникада эшли, анда хезмәт кенәгәсе юк. Табиб язу-сызу белән шөгыльләнми, кимендә ике ярдәмчесе бар. Пациентның табибка таләбе дә, хөрмәт тә зур. Дөрес, хаталар ясала, әмма Америкада табиб һәр яктан якланган, һәрбер клиниканың үз адвокаты бар. Клиникаларда бернинди тавыш та, чират та юк. Иминият акчасы күчереп барган кеше үзе теләгән вакытта теләсә кайсы клиникага барып тикшеренү үтә. Кирәк икән, икенче көнне үк операция ясала. Клиникалар арасында – көчле көндәшлек. Анда иминиятсез дәвалану бик кыйммәт, миллион сумга якын акча китә. Акчасы бармы, юкмы, закон нигезендә бөтен кешегә хезмәт күрсәтелергә тиеш. Түли алмавыңны дәлилли алсаң, бушка дәваланасың. Иминиятең яки башка керемең булганда, акчаңны тулысынча чыгарырга туры киләчәк. Аз керемлеләргә, студентларга, инвалидларга, армия ветераннарына ташламалар бар.
Россиягә байтак кына яңалыклар читтән керә. Киләчәктә безнең медицина да түләүлегә күчеп бетмәсме? Элина Минхуҗина әйтүенчә, шәхсигә күчсәң, табибка хөрмәт артыр иде. Бушлай хезмәт күрсәтелгән җирдә чират дигән сүз. “Бездә эшнең сыйфаты начар димәс идем, ләкин түләүле хезмәт вакытында икенче инде, – ди ул. – АКШта эшлим дигән кешегә мөмкинлекләр күп, карьера үсеше дә бар, тик бөтен кеше эшен югалтудан курка. Йөкле хатын-кызлар, бала тапкач, алты атнадан эшкә чыга, бәби тапканчы эшли. Анда “больничный” түләүләр юк. Теш дәвалату бик чыгымлы, ул иминият белән капланмый. Без дә күбесенчә түләүлегә йөрибез, дип әйтүчеләр булыр, тик андагы хакны чагыштырсаң, аерма – җир белән күк арасы”.
Күзне ничек сакларга?
Компьютер белән дистанция сакламау, телефон-планшетларга озак карау аркасында күзгә көч килә. Караңгы бүлмәдә эшләү, ятып уку, физик күнегүләр эшләмәү аркасында, муен, җилкә мускуллары ката, кан әйләнеше бозыла. Хәзер ата-аналар балаларга телефон тоттыра да үзләре башка эш белән шөгыльләнә, аның зыяны хакында уйлап та карамыйлар. Бала җиде яшькә җитмичә, гаджетларны, гомумән, бирмәскә кирәк. Телевизорны көнгә 15 минуттан да артык карарга ярамый. Элек бала-чага гел урамда иде. Йөгереп уйнаганда, якынга да, еракка да карыйсың һәм күз ял итә. Гел бер ноктага гына төбәлү мускуллар киеренкелеген арттыра. Урамда җәяү күбрәк йөрергә, суда йөзәргә киңәш итәбез. Чамасын белеп кенә кояшта йөрүнең, витаминнар эчүнең дә файдасы бар.
- Кыскача
Бүген дөньяда күрү буенча инвалидлар саны 180 миллионнан артык. 40 – 45 миллионы дөм сукыр һәм алар кеше ярдәменә мохтаҗ. Бөтендөнья сәламәтлек саклау оешмасы фаразы буенча, 25 ел эчендә бу сан ике тапкыр артачак. Сукырлыкка китерүче очракларның 10 процентка якыны күзнең мөгез катлавы җәрәхәтләнү аркасында барлыкка килә. Аннан дәвалап, пациентны тулы канлы тормышка кайтарып була, ди белгечләр.
Фәния Арсланова
