• МӨҺИМ
  • Халыкчан
  • Документлар
  • Яңа сан
  • АРХИВ 2013-2019
  • Фото
  • Видео
  • Аудио
  • Элемтә
    • Хат җибәрү
Ватаным Татарстан
  • МӨҺИМ
    • Барысы
    • Авыл
    • Әдәбият
    • Дин
    • Җәмгыять
    • Икътисад
    • Интервью
    • Мәгариф
    • Мәдәният
    • Милләт
    • Сәясәт
    • Спорт
    • Хәвеф-хәтәр
    • Язмыш
    «Бәлки, син эштә йөрмисеңдер? Сөяркәң бардыр…»

    «Бәлки, син эштә йөрмисеңдер? Сөяркәң бардыр…»

    Күзләренә ничек карарсың?..

    Күзләренә ничек карарсың?..

    Казанда – «Татар сүзе», Сарманда – «Илһам чишмәсе»

    Казанда – «Татар сүзе», Сарманда – «Илһам чишмәсе»

    Рәмис Фәттахов: «Бөтен кеше җырчы булса, диванны кем тышлар?»

    Рәмис Фәттахов: «Бөтен кеше җырчы булса, диванны кем тышлар?»

    Колшәриптә өч кеше янып үлгән: авыл халкы зур борчылу белән җансыз гәүдәләрнең кемнәрнеке икәнен ачыклауларын көтә

    Колшәриптә өч кеше янып үлгән: авыл халкы зур борчылу белән җансыз гәүдәләрнең кемнәрнеке икәнен ачыклауларын көтә

    Ришат Төхвәтуллин: «Көнләшүчеләр артты»

    Ришат Төхвәтуллин: «Көнләшүчеләр артты»

    Быел «Татар кызы»н шәп җырлавына һәм оста биюенә генә карап сайламаячаклар

    Быел «Татар кызы»н шәп җырлавына һәм оста биюенә генә карап сайламаячаклар

    Ике Фирдус – ике дус: Балтач районына авылны яраткан тырыш яшьләр кайта

    Ике Фирдус – ике дус: Балтач районына авылны яраткан тырыш яшьләр кайта

    Кризистан чыгабызмы, керәбезме?

    Кризистан чыгабызмы, керәбезме?

    Римма Ратникованың әнисе: «Путин мине ничек онытмаган?!»

    Римма Ратникованың әнисе: «Путин мине ничек онытмаган?!»

    ДЦП диагнозы белән туып, аны җиңгән Рузал Габитов: «Сулау гимнастикасы барлык чирләремне бетерде»   

    ДЦП диагнозы белән туып, аны җиңгән Рузал Габитов: «Сулау гимнастикасы барлык чирләремне бетерде»   

    Син сөйлисең, мин йоклыйм: чыгыш ясау сәнгате ни хәлдә?

    Син сөйлисең, мин йоклыйм: чыгыш ясау сәнгате ни хәлдә?

  • Халыкчан
    • Барысы
    • Гаилә
    • Иман
    • Кайсыгызның кулы җылы?
    • Көт мине
    • Сәламәтлек
    • Серле сандык
    • Укучыларыбыз яза
    • Халык авазы
    • Һич онытасым юк
    Күрәгә ашасаң, күзең яхшы күрер

    Күрәгә ашасаң, күзең яхшы күрер

    ДЦП диагнозы белән туып, аны җиңгән Рузал Габитов: «Сулау гимнастикасы барлык чирләремне бетерде»   

    ДЦП диагнозы белән туып, аны җиңгән Рузал Габитов: «Сулау гимнастикасы барлык чирләремне бетерде»   

    Баланың караңгылыктан куркуын ничек бетерергә?

    Баланың караңгылыктан куркуын ничек бетерергә?

    Ир-атка суган файдалы

    Ир-атка суган файдалы

    Авитаминоз авырумы, әллә организмның «көйсезләнүе» генәме?

    Авитаминоз авырумы, әллә организмның «көйсезләнүе» генәме?

    Әстерхан чикләвеге канны «яшәртә», токсиннарны чыгара, иммутинетны ныгыта

    Әстерхан чикләвеге канны «яшәртә», токсиннарны чыгара, иммутинетны ныгыта

    Бакчачы-блогер Александра Кайгородцевадан файдалы киңәшләр

    Бакчачы-блогер Александра Кайгородцевадан файдалы киңәшләр

    Буыннар сызлаганда нарат ылысы булыша

    Буыннар сызлаганда нарат ылысы булыша

    Бик тәмле бәлеш пешерү ЫСУЛЫ

    Бик тәмле бәлеш пешерү ЫСУЛЫ

  • Документлар
    • Барысы
    • Мактаулы исемнәр
    • ТР законнары
    • ТР Президенты указлары

    ТАТАРСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ПРЕЗИДЕНТЫ УКАЗЫ 13.10.20

    Татарстан Республикасы Президенты указлары

    «Татарстан Республикасында Кеше хокуклары буенча вәкаләтле вәкил турында» Татарстан Республикасы Законына үзгәрешләр кертү хакында

    «Җир асты байлыклары турында» Татарстан Республикасы Законына үзгәрешләр кертү хакында

    Мактаулы исемнәр

    Ничек үзмәшгуль булып теркәлергә?

    Ничек үзмәшгуль булып теркәлергә?

  • Яңа сан
  • АРХИВ 2013-2019
  • Фото
  • Видео
  • Аудио
  • Элемтә
    • Хат җибәрү
Табылмады
Бар результатлар
  • МӨҺИМ
    • Барысы
    • Авыл
    • Әдәбият
    • Дин
    • Җәмгыять
    • Икътисад
    • Интервью
    • Мәгариф
    • Мәдәният
    • Милләт
    • Сәясәт
    • Спорт
    • Хәвеф-хәтәр
    • Язмыш
    «Бәлки, син эштә йөрмисеңдер? Сөяркәң бардыр…»

    «Бәлки, син эштә йөрмисеңдер? Сөяркәң бардыр…»

    Күзләренә ничек карарсың?..

    Күзләренә ничек карарсың?..

    Казанда – «Татар сүзе», Сарманда – «Илһам чишмәсе»

    Казанда – «Татар сүзе», Сарманда – «Илһам чишмәсе»

    Рәмис Фәттахов: «Бөтен кеше җырчы булса, диванны кем тышлар?»

    Рәмис Фәттахов: «Бөтен кеше җырчы булса, диванны кем тышлар?»

    Колшәриптә өч кеше янып үлгән: авыл халкы зур борчылу белән җансыз гәүдәләрнең кемнәрнеке икәнен ачыклауларын көтә

    Колшәриптә өч кеше янып үлгән: авыл халкы зур борчылу белән җансыз гәүдәләрнең кемнәрнеке икәнен ачыклауларын көтә

    Ришат Төхвәтуллин: «Көнләшүчеләр артты»

    Ришат Төхвәтуллин: «Көнләшүчеләр артты»

    Быел «Татар кызы»н шәп җырлавына һәм оста биюенә генә карап сайламаячаклар

    Быел «Татар кызы»н шәп җырлавына һәм оста биюенә генә карап сайламаячаклар

    Ике Фирдус – ике дус: Балтач районына авылны яраткан тырыш яшьләр кайта

    Ике Фирдус – ике дус: Балтач районына авылны яраткан тырыш яшьләр кайта

    Кризистан чыгабызмы, керәбезме?

    Кризистан чыгабызмы, керәбезме?

    Римма Ратникованың әнисе: «Путин мине ничек онытмаган?!»

    Римма Ратникованың әнисе: «Путин мине ничек онытмаган?!»

    ДЦП диагнозы белән туып, аны җиңгән Рузал Габитов: «Сулау гимнастикасы барлык чирләремне бетерде»   

    ДЦП диагнозы белән туып, аны җиңгән Рузал Габитов: «Сулау гимнастикасы барлык чирләремне бетерде»   

    Син сөйлисең, мин йоклыйм: чыгыш ясау сәнгате ни хәлдә?

    Син сөйлисең, мин йоклыйм: чыгыш ясау сәнгате ни хәлдә?

  • Халыкчан
    • Барысы
    • Гаилә
    • Иман
    • Кайсыгызның кулы җылы?
    • Көт мине
    • Сәламәтлек
    • Серле сандык
    • Укучыларыбыз яза
    • Халык авазы
    • Һич онытасым юк
    Күрәгә ашасаң, күзең яхшы күрер

    Күрәгә ашасаң, күзең яхшы күрер

    ДЦП диагнозы белән туып, аны җиңгән Рузал Габитов: «Сулау гимнастикасы барлык чирләремне бетерде»   

    ДЦП диагнозы белән туып, аны җиңгән Рузал Габитов: «Сулау гимнастикасы барлык чирләремне бетерде»   

    Баланың караңгылыктан куркуын ничек бетерергә?

    Баланың караңгылыктан куркуын ничек бетерергә?

    Ир-атка суган файдалы

    Ир-атка суган файдалы

    Авитаминоз авырумы, әллә организмның «көйсезләнүе» генәме?

    Авитаминоз авырумы, әллә организмның «көйсезләнүе» генәме?

    Әстерхан чикләвеге канны «яшәртә», токсиннарны чыгара, иммутинетны ныгыта

    Әстерхан чикләвеге канны «яшәртә», токсиннарны чыгара, иммутинетны ныгыта

    Бакчачы-блогер Александра Кайгородцевадан файдалы киңәшләр

    Бакчачы-блогер Александра Кайгородцевадан файдалы киңәшләр

    Буыннар сызлаганда нарат ылысы булыша

    Буыннар сызлаганда нарат ылысы булыша

    Бик тәмле бәлеш пешерү ЫСУЛЫ

    Бик тәмле бәлеш пешерү ЫСУЛЫ

  • Документлар
    • Барысы
    • Мактаулы исемнәр
    • ТР законнары
    • ТР Президенты указлары

    ТАТАРСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ПРЕЗИДЕНТЫ УКАЗЫ 13.10.20

    Татарстан Республикасы Президенты указлары

    «Татарстан Республикасында Кеше хокуклары буенча вәкаләтле вәкил турында» Татарстан Республикасы Законына үзгәрешләр кертү хакында

    «Җир асты байлыклары турында» Татарстан Республикасы Законына үзгәрешләр кертү хакында

    Мактаулы исемнәр

    Ничек үзмәшгуль булып теркәлергә?

    Ничек үзмәшгуль булып теркәлергә?

  • Яңа сан
  • АРХИВ 2013-2019
  • Фото
  • Видео
  • Аудио
  • Элемтә
    • Хат җибәрү
Табылмады
Бар результатлар
Ватаным Татарстан
Табылмады
Бар результатлар
Баш бит МӨҺИМ Җәмгыять

Демография: сан сыйфатка сукса

- ieditor
08.03.2020
- Җәмгыять
0
Демография: сан сыйфатка сукса
0
Карулар
Share on FacebookShare on Twitter

Территория чамасыз зур, ә халык чагыштырмача аз. Ул гына җитмәгән, инде ничә еллар үрчем юк – туучылар бакыйлыкка китүчеләрдән азрак. Бу кайсы ил, дип сорау биреп тору урынсыздыр. Бу – Россия.

Ерак Көнчыгыш белән Себердә бер квадрат километрга бер кеше дә туры килмәгән төбәкләр күплеге. Гомумән, кеше аягы басмаган җирләр мәйданы буенча дөньяда “почетлы” беренче урынны биләү. Бу да – Россия. Кайчандыр нәфескә буйсынып китереп кушылган, яулап алынган җирләрнең бик күп өлеше һаман да үзләштерелмәгән һәм кайчан үзләштереләчәге дә билгеле түгел. Чөнки халык, аның саны, кеше ресурсы, эшче куллар җитми.

10,5 млн кв км һәм 700 млн халык. Монысы – Көнбатыш Европа статистикасы. Ягъни бер кв километрга 70 кеше. Россия өчен бу сан – 8,5. Тагын да бер үзенчәлек – бездәге халыкның 70 процентка якыны Урал тауларының бу ягында, ягъни илнең Европа өлешендә яши. Урал аръягында исә һаман да көчәя барган демографик вакуум.

Уңай демографияне ничек тудырырга, аны каян алырга соң? Ничек итеп елына берничә процент булса да үсеш тәэмин итәргә? Ил җитәкчелегенең башын катырган стратегик мәсьәләләрнең берсе бу. Гыйнвар аенда Федераль Җыенга тәгаенланган Юлламада яшь гаиләләргә вәгъдә ителгән матди ярдәм, әлбәттә, мөһим. Тик шунысын да билгелик: кирәк җәһәттә дә ул барыбер нәтиҗәләр белән көрәш. Ә сәбәпләр? Икътисад тиешле дәрәҗәдә булып, уртача хезмәт хакы аена 120 – 130 мең (Германиядәге уртача хезмәт хакының яртысы) тирәсендә торганда, ихтимал, бернинди ана капиталы да кирәкмәс, халык болай да яхшы үрчер иде. Тик, ни хикмәт, инде ничә еллар заманча икътисад кора, шуның аша тормыш сыйфатын яхшырта алганыбыз юк. Булдыксызлыгыбызның сәбәбе нидә? Шул сорауга җавап эзлисе, алдынгы илләргә, алар тәҗрибәсенә карыйсы урында, без, ни хикмәт, киресенчә, җае чыккан саен, үзебезнең бөеклек хакында шапырынырга яратабыз. Бөеклек дигәнебез әлеге дә баягы шул территориаль зурлык һәм олы атом-төш арсеналы, яңа буын ракеталар тоту сәбәпле, сәясәтчеләребездәге артыкка киткән мин-минлек кенә түгелме?..

Үлүчеләрнең туучылардан күбрәк булуы белән бәйле депопуляция – бәланең әле бер ягы гына. Ул халыкның санына гына кагылышлы. Саннан кала тагын сыйфат дигән әйбер дә бар. Россиядәге халыкның сыйфаты нинди соң? Һәм ул сыйфат санга бәйлеме? Сорауга җавап җәһәтеннән халык саны кимүнең башка ягын – эмиграция дигән күренешне искә төшерик. Һәм бу юлы да тарихка мөрәҗәгать итеп, Швециянең иң өлкән һәм иң күп санлы сәяси фиркасе – Социаль-демократик партия лидерларының берсе Харс Енсен дигән кеше моннан 80 ел элек үк әйткән мәгълүм сүзләрне китерик. “Илдән галимнәр, белгечләр, инженерлар, табиблар – халыкның каймагы киткәндә, идарәгә бизнесменнар килә, урамнан кергән әтрәк-әләм сәясәтче булып китә, эшкуар, спортчылар, базар алыпсатарла-ры депутат кәнәфиен били башлый”. Ягъни Енсен ачыктан-ачык җитәкчелек сыйфаты кимү, идарәче даирәнең затсызлануын билгели. Швед сәясәтчесе әйткәннәргә күпмедер охшаш сүзне без, шактый йомшартылган кимәлдә, әле күптән түгел генә Татарстан Дәүләт Советы Рәисе Фәрит Мөхәммәтшиннан да ишеттек. “Артистлар, спортчылар анда…” Төп Законга төзәтмәләр кертергә дип җыелган эшче төркемнең составы турында, көрсенеп, ул шулай дип белдергән иде. Дөрес сүзгә җавап юк: Конституцияне үзгәртергә дип килгән биеклеккә сикерүче Елена Исинбаева үзе үк Төп Законны беренче тапкыр шул төркемгә кергәч кенә ачып караганын әйтте.

Эмиграция китергән сыйфатсызлану дигәндә, ул элита белән генә бетсә икән. Гадирәк халык – читтә ярарлык һөнәре, белеме, сәламәтлеге, үз-үзенә ышанычы, тәвәккәллеге җитәрлек булганы, Ходай бер генә тапкыр биргән гомерне рәтле тормышта яшәр, баласына ышанычлы киләчәк тәэмин итәр өчен чит илләргә китүне хуп күрмиме? Күрә. Моның өчен аларны аз гына да гаепләп булмый. Белем, теләк, тәвәккәллек җитмәгәннәр кала. Кыскасы, күзгә күренмәгән фильтр (аны сепаратор дип тә атап буладыр) эшләп тора. Һәм мондый хәл турыдан-туры кире селекциягә, ягъни токым, генофонд нача-раюга китерә. Ә ул – теләсә кайсы ил өчен ифрат та начар күренеш. Россия дигәндә, ул – электән килгән бәлаләрнең берсе. Октябрь революциясеннән соң ук күзәтелгән ничәмә-ничә дулкын эмиграция – гыйлемле, илгә файдалы, алдынгы карашлы, хөр фикерле кеше-ләрнең тәртәне Европа, Америка ягына борырга мәҗбүр булуы. Ә китмәгәннәр язмышы? Андыйларның хәтсезен Сталин лагерьлары көткән дию дә арттыру түгел. Галимнәр, инженерлар өчен төрмә, лагерьларда оештырылган махсус НИИ һәм КБларны искә төшерик. Минем “шарашка” дип йөртелгән, чәнечкеле тимер чыбык артындагы КБ, лабо-раторияләрендә хәрби очкычлар тудыру өстендә эшләгән авиаконструкторлар Туполев, Петляков, Поликарповларны гына санап чыгасым һәм, тагын кайсы илдә мондый ушкитмәле гаделсезлек булган, дип сорыйсым килә…

2018, 2019 еллар эмиграциясе буенча рәсми саннарны таба алмадым. 2017 елда Росстат илдән 380 мең кешенең киткәнен әйтә. Бу – күп чыганаклар искәрткәнчә, киметелгән сан. Чынын беркем дә белми. Рәсми булмаган мәгълүмат ресурсларының күбесе китүчеләрнең елына ярты миллионнан да ким түгеллеген әйтә. Китәләр һәм бик сирәк очракта гына кире кайталар. СССР таркалганнан соң “башка чыккан” элекке союздаш республикаларның берсе дә киредән Россиягә кушылырга теләк белдермәгән кебек, чит җирләргә бәхет эзләп киткән россиялеләрнең бары 2-3 проценты гына кире әйләнеп кайтуы билгеле. Бу санга игътибар итсәң ярый, итмәсәң ярый – ул статистик хата дәрәҗәсендә генә. Әйе, бер гасыр элек үк начараю юлына чыккан генетик фонд бүген дә шунда. Мондый дәвамлы, перманент процессның илне дистә елларга артка тәгәрәтүен искәртү дөрес булыр. ХХI гасырда да чимал сатып җан асравыбыз – шуның бер чагылышы түгелме?

Эмиграция, яхшыны читтә эзләү дигәндә, ул – урыс милләте генә түгел, Россиядәге бар булган башка халык, милләтләрнең дә язмышы. Татарның бар төбәкләргә, ярты дөньяга сибелеп яшәвен Алтын Урда мирасы белән генә аңлатып булмый. “Ямьле булса да торган як, сагындыра туган як”, – дип җирсеп читтә яшәргә милләттәшләребезне биредәге һаман да җайланмаган тормыш, кагу, кыерсытулар мәҗбүр иткән. Татар да борынгыдан калган Ubi bene, ibi patria (кайда рәхәт – шунда Ватан) дип бәхетен дәверләр буе читтән эзләгән. Таралу-сибелүнең яхшы түгеллеген белеп тә.

Наил Шәрифуллин


Тэглар балалардемографияНаил Шәрифуллин
ShareTweetShare

Добавить комментарий Отменить ответ

Ваш адрес email не будет опубликован.

ХӘБӘРЛӘР

Татарстан җыелма командасы чаңгы узышлары буенча Россия Кубогын отты

17:02

Рөстәм Миңнеханов: “Республиканың федераль максатчан программаларда актив катнашуы ярдәм алу мөмкинлеге бирә”

16:28

Татарстан Сәламәтлек саклау министрлыгының баш акушер-гинекологы: “Коронавирус кичергән хатын-кыз йөккә узуны кичектерергә тиеш”

15:14

Татарстан Язучылар берлегенә яңа рәис сайланды

14:54

«Таттелеком» җитәкчесе «ШАЯН ТВ»да кунакта булган

14:17

Танылган комментатор вафат булган

13:55

Владимир Путин Россия Эчке эшләр министрлыгының киңәйтелгән утырышында катнашты

13:21

Рәфис Корбан белән Вахит Имамов рәислектән үз кандидатураларын алды

12:58

Журналистлар Президент белән очрашу алдыннан психоневрологик интернатка бардылар

11:58

«Ак барс»тан Артем Галимовның алкасы даими чемпионатта иң яхшысы дип табылган

11:58

Язучылар берлеге рәислегенә 4 кандидат тәкъдим ителде

11:56

Вәгъдә ителгән хезмәт хакын ничек алырга (Адвокат киңәшләре)

11:51
Күбрәк

ПОПУЛЯР

Ришат Төхвәтуллин: «Көнләшүчеләр артты»

03.03.2021

«ГТРК-Татарстан» һәлакәттә ире үлгән 3 бала анасына бер атнада 3 миллионнан артык акча җыйган

27.02.2021

Илһам Шакировның туганы: «Илһам абыйның беркайчан да шәп җырлыйсың, әйдә, минем белән җырлап йөр, дип әйткәне булмады»

24.02.2021

Кукмарада бер егеткә селәүсен ташланган: «Җилкәмә батырылган тырнакларны тойгач, эттер дип уйладым»

17.02.2021

8 кешегә калган авыл: Матмыр халкы кыргыйлашып бетмәгәнме?

11.02.2021


СОҢГЫ ФИКЕРЛӘР

  • 9 Фев 2021 - 10:00 Ханнанова ЭльмираЛяля Рамазановнанын тортлары хэм ижади унышлары ,кондитер осталыгы Ватаным Татарстан газетасына яналык булып бик лаек язарга!)Кондитер остасы Ләлә Фәйзуллина: «Беренче тортымны 8 яшьтә пешердем»
  • 9 Фев 2021 - 08:43 АнонимБик булган Ханым, куренеп тора йозеннэн нур боркелэ ,чиста похтэ, башта яулык кулда перчатка, тортларына курыкмыйча заказ бирергэ була, эшлэрен…Кондитер остасы Ләлә Фәйзуллина: «Беренче тортымны 8 яшьтә пешердем»
  • 9 Фев 2021 - 08:16 Зухра"Гыйнварның алтысын алып керә, (иске стиль буенча)мартның алтысын алып чыга" дия иде әтием.Халык синоптигы салкыннарның кайчанга кадәр дәвам итәчәген әйтте
  • 9 Фев 2021 - 08:06 ГолнурИсэнмесез, Лэлэ Рамазановна эшегездэ унышлар ,дорестэндэ тортларыгыз бик тэмле ,,теленне йотарлык ",алга табада безне шундый матур - тэмле торт- меренговый…Кондитер остасы Ләлә Фәйзуллина: «Беренче тортымны 8 яшьтә пешердем»
  • 7 Фев 2021 - 12:56 МансурЭТот автор свои навязчивые мысли всегда выдает за истину. То ахрзаман у него то апокалипсис. СШа со своим глоб.капитализмом могут…Америка тарала микән?

СОРАШТЫРУ

Коронавирустан прививка ясатасызмы?

Нәтиҗәләр

Загрузка ... Загрузка ...

© 2019 Copyright © Все права защищены

  • Газета турында
  • Редакция
  • Элемтә
  • Реклама
  • Язылу

«Ватаным Татарстан» газетасы һәм сайты язмаларын, фото, видеоларны күчереп бастырган очракта редакциядән рөхсәт алу мәҗбүри

☎ 222-09-70  ✉ info@vatantat.ru


Табылмады
Бар результатлар
  • МӨҺИМ
  • Халыкчан
  • Документлар
  • Яңа сан
  • АРХИВ 2013-2019
  • Фото
  • Видео
  • Аудио
  • Элемтә
    • Хат җибәрү

© 2019 Copyright © Все права защищены

Безгә кушыл!