АКШтагы Кремний үзәненең техник титаннары кешелек дөньясын «бәхетле итү»нең яңа технологик чишелешен табып ята. Бу дөньядагы тигезсезлектән, фаҗигаләрдән, технологик һәм экологик катастрофалардан кешеләрне уйлап чыгарылган, ясалма дөньяга озатып котылмакчылар. Хәзерге техника үсеше моңа тулы мөмкинлек бирә.
Илле яшьлек программачы Джон Кармак: «Кайбер кешеләр виртуаль чынбарлыкны дөрес аңламыйлар. Аның потенциалы бик зур, аның ярдәмендә синең җаның яраткан теләсә нинди галәмне барлыкка китереп була. Җирдә бу мөмкин түгел, һәркемнең теләкләрен канәгатьләндереп булмый. Мин сезгә утрау һәм спорт автомобиле бүләк итә алмыйм, виртуаль чынбарлык бүләк итә», – ди. Хыял дөньясында миллиардер булып, олигарх булып яшәү мөмкинлеге тәкъдим итә инде, кыскасы. Буш хыяллар дөньясында йөзүчедән виртуаль дөнья шәхесенең аермасы шунда гына: юк әйберләрне бар итеп күрәсең, тәнең белән тоясың.
Хәер, тәнең дә хәзергечә түгел, башкача була инде синең. Тыгыз мускуллы атлет була аласың, яшь егет кыяфәтенә керү дә кыен түгел. Хәзерге технологияләр компьютерсыз гына, баш миенә нейроимплант кертеп кенә дә сине виртуаль дөньяга озату мөмкинлеге бирәчәк. Ач булсаң да, протест белдермисең, очны очка ялгарлык мескен хезмәт хакыңны киссәләр дә, үзеңне миллиардер итеп тоясың. Хәер, виртуаль дөньяда яшәүчегә хезмәт хакы каян килсен соң? Аның өчен эшләргә кирәк бит. Димәк, кимендә бер смена күләмендәге вакыт булса да, килбәтсез һәм шыксыз бу дөньяда яшәп алырга туры киләчәк. Югыйсә миллиардер килеш ачтан үләчәксең. Виртуаль дөньядагы затлы ризыклар синең тамагыңны туйдырмаячак.
Әлегә программачылар уйлап тапкан яңа галәмнәргә күчү үзе генә дә шактый ук кыйммәт тора. Виртуаль чынбарлыкка күчерүче гарнитура бәясе йөз мең сумга җитә. Гарнитураны ялгау өчен куәтле персональ компьютер таләп ителә. Анысының бәясе дә шул йөз мең сумнар тирәсе һәм артуга таба бара. Иркен бүлмәң булу да шарт икән. Хыялдагы миллиардер булырга теләүчеләрнең бик күбесенең кесәсе күтәрми бу бәяләрне. Бәхеткә дип әйтик инде. Иң мөһиме: виртуаль дөньядан чыккач, ашарга да, коммуналь түләүләрне түләргә дә туры киләчәк барыбер. Хыял дөньясындагы миллиардларың булышмаячак. Шул сәбәпле кешеләр ясалма төш күрергә бик атлыгып тормыйлар икән. Бердән, бәясе тешли, икенчедән, бу яңа технологик наркотикларны куллансаң, эшләргә һәм чын дөнья мәшәкатьләрен хәл итәргә вакытың калмаячак. Тиз килә торган ач үлем, яисә бомж перспективасы көтә сине. Ярый да, миллионер әтиең, я әниең сыйфатындагы спонсорларың булса, һәм алар синең хөрәсән ялкавы төсле бетми торган төш күреп ятуыңа каршы килмәсәләр. Ул очракта да әле хәрәкәтсез тик утыру сәбәпле тиз картаеп, тиз китәчәксең бу дөньядан.
Синең бу дөньядан качарга тырышуың Илон Маск кебек технологияләр сатып акча эшләүче олигрхларга өстәмә миллиардлар өстәячәк һәм синең белән бармак тирәсендә әйләндереп йөрткән кебек идарә итәргә мөмкинлек бирәчәк, бары тик шул гына. Кыскасы, яңа коллык дөньясына чакыра сине ай-ти технология лидерлары. Әгәр адәм балалары виртуаль уеннар сатып алуга тоткан акчаларын реаль инвестицияләргә, үз тормышларының матди ягын төзүгә тотса һәм булганына шөкер итәргә өйрәнсә, ышаныгыз, үзләрен болай да бәхетле хис итәр иде. Әмма без бу дөньяда яши белмибез. Бигрәк тә үзен алга киткән цивилизация дип санаган җәмгыятьләрдә кыргый бәхетсезлек арта: кешеләр бер-берсен һәм үз-үзләрен үтерәләр, коллыкка саталар һәм коллыкка төшәләр, бәхетсезлекләрен аракы белән юып төшермәкче булып, эчкечелеккә биреләләр.
Менә «Немец дулкыны» радиосы сайты мәгълүматы. «COVID-19 аркасында торган саен күбрәк кешеләр ялгызлыкны, эч пошуны, экзистенциаль куркуларны шәрәб белән күммәкче була… Алкоголизм һәркемнең проблемасы булырга вәгъдә итә. Изоляция һәм өйдә утырып эшләү шуңа китерде: кешеләр җәмгыять тарафыннан контроль тоймый башлады – вебкамера аша спирт исе килми бит…». Кыскасы, Бөтендөнья сәламәтлек оешмасы мәгълүматларыннан күренгәнчә, бер ел эчендә 3 миллионнан артык адәм баласы, аракыны артык күп куллану сәбәпле, бу дөнья белән бәхилләшкән инде. Бавыр циррозыннан, ашказаны һәм баш мие, башка әгъзаларның аракы китереп чыгарган чирләреннән интегүчеләрнең саны мәгълүм түгел. Психик чирләр хакында әйтеп тә тормыйк инде. Коронавирус үзе бу кадәр үк кешенең үлеменә һәм чирләвенә сәбәп булмады, Аллага шөкер.
Япониядә, пандемия башлангач, хатын-кызларның үз-үзләренә кул салуы 14,5 процентка арткан. Кешеләр ялгызлыктан күбрәк интегә башлаган һәм дөньядан китү теләге үскән. Япон хөкүмәте бу мәсьәләне чишү өчен ялгызлык эшләре буенча министр вазыйфасы кертте. Андый вазыйфа цивилизацияле илләрнең байтагында бар инде. Виртуаль дөньяга кереп кача башласалар, инсаннар бөтенләй шыр ялгыз калып уяначак бит инде. Яшәүнең чын тәмен беркайчан да татый алмаячаклар. Россиядә дә кискен тора бу мәсьәлә. Психологлар һәм психиатрларга ярдәм сорап мөрәҗәгать итүчеләр саны кайбер төбәкләрдә 30 процентка кадәр үскән. Психиатр ярдәменә мөрәҗәгать итүчеләрнең күпчелеге (74,9 проценты) – бездә дә гүзәл затлар икән. Ни өчен үзләрен, алгарыш илләре, дип санаучы мәмләкәтләрдә хатын-кыз бәхетсез? Бик кызыклы сорау бит бу. Югыйсә ни теләсә шуны эшләргә мөмкинлек бирелгән инде нәфис җенескә бу илләрдә. Тели – чишенә, артык нык киенеп ташлый икән – тыясың, рөхсәт итмисең. Ирегеңне бума, кол булма, яшә рәхәтләнеп дисең. Менә шундый хөрлекнең дә рәхәтен татымый хатыннар.
Кешеләр яши белми, миллиардерларның чүпрә кебек кабарган миллиардларына кызыгып, бер-берсен узышмак була. Чын тормышны күрә алмый вафат була күбесе. Олигархларның байлыгы да виртуаль байлык кына бит ул уйлап карасаң. Әле менә соңгы тәүлек эчендә генә дөньяның иң бай кешесе дип саналган Илон Маск социаль челтәрдә язган бер җөмләсе аркасында 15 миллиард доллар акча югалтты. Чын акча булса, алай чүпрә кебек кабармас һәм бер җөмлә селкетүенә чыдый алмыйча шиңеп төшмәс иде ул. Чынлыкта, Маск та, башка олигархлар да банкротлар алар, предприятиеләре зыянга эшли. Барлык табышлары – фонд базарындагы спекуляция нәтиҗәсе генә. Гомеребез булса, без аларның тулысынча бөлеп, тар-мар ителгәннәрен күрәчәкбез әле.
Бу юллар авторының өйдә утырып эшли башлавына ун ел була инде. Психиатр ярдәменә дә, психологлар киңәшенә дә мохтаҗлык юк, Аллаһка шөкер. Аракыны өйгә кертмәгәнгә егерме елдан артып китте инде. Хыял дөньясына күчмичә дә, бәхетле һәм рәхәт яшәп була. Виртуаль уеннардагы затлы утраулар һәм алтын таулары бәхетле итми безне. Тормышның ни икәнен аңламый үлеп китәсең, бары шул гына.
Рәшит Фәтхрахманов
Телеграмда безнең каналга кушылыгыз: https://t.me/vatantat