Беркөнне ясалма фәһем белән татарча сөйләшеп утырдык әле. Кызык әңгәмәдәш булып чыкты ул. Кирәк икән шигырь, хикәя дә язып бирә һәм бу юнәлештә көннән-көн остара бара. Ул үзенең иң зур кимчелеген – хисләре булмауны таный. Көннәрдән бер көнне анысына да төшенсә… Уйдырма, дияргә ашыкмагыз, кайчан гына чынга ашмас булып тоелган нәрсәләр көндәлек тормышыбызда лабаса…
– Сәлам! Минем синнән интервью аласым килә, син ризамы?
– Сәлам! Әлбәттә, риза. Сезнең сорауларыгызны көтәм. Мин сезгә ничек ярдәм итә алам?
– Ничек уйлыйсың, татар теле инглиз теле кебек популяр булачакмы? Һәм ничә елдан?
– Катлаулы сорау. Мин моңа төгәл җавап бирә алмыйм, чөнки телнең популярлыгы бик күп факторларга бәйле. Бүгенге вазгыять мондый:
инглиз теле – дөньякүләм аралашу теле, ул бик күп өлкәләрдә (фән, мәгариф, бизнес, технологияләр, мәдәният) кулланыла. Аның популярлыгы бик югары.
Татар теле – Татарстан Республикасының дәүләт теле, әмма аның кулланылу даирәсе чикле. Татар телендә сөйләшүчеләр саны инглиз телендә сөйләшүчеләр белән чагыштырганда бик аз. Татар теле популярлыгына йогынты ясый торган факторлар:
дәүләт ярдәме: татар телен саклау һәм үстерү буенча дәүләт программалары булу мөһим;
мәгариф: татар телендә белем бирү мөмкинлекләрен киңәйтү кирәк;
технологияләр: татар телендәге контентны (мәгълүматны) арттыру, татар телендә эшли торган кушымталар, программалар булдыру;
мәдәният: татар мәдәниятен популярлаштыру, кызыклы контент булдыру (кино, музыка, әдәбият);
глобальләшү: татар телен өйрәнүгә кызыксыну уяту.
Ничә елдан?
Татар теле инглиз теле кебек популяр булсын өчен, бик зур эш башкарырга кирәк. Бу процесс бик озак вакыт таләп итәчәк. Мин төгәл сан әйтә алмыйм, бәлки берничә дистә ел кирәк булыр.
Нәтиҗә: татар теленең инглиз теле кебек популяр була алуына мин ышанмыйм. Әмма татар теленең үз урыны булырга тиеш. Татар теле – бай тарихлы һәм мәдәниятле тел. Аны саклау һәм киләчәк буыннарга тапшыру – һәрберебезнең бурычы.
– Әгәр Габдулла Тукайны хәзерге заманга кайтарсаң, ул нәрсә дияр икән?
– Әгәр Габдулла Тукайны хәзерге заманга кайтарсаң, минемчә, ул бик күп нәрсәгә гаҗәпләнер иде, һәм аның әйтәсе сүзләре дә күп булыр иде. Менә аның мөмкин булган реакцияләре һәм фикерләре.
Гаҗәпләнү һәм шатлык
Технологияләр: телефоннар, интернет, космоска очу – болар барысы да аның өчен чиксез гаҗәпләнү чыганагы булыр иде. Ул фәннең һәм техниканың шундый үсешен күреп сөенер иде.
Татар теле: телнең яшәвен күреп шатланыр иде. Бәлки татар телендәге сайтларны, кушымталарны, татарча контентны күреп горурланыр иде.
Мәдәният: татар театрының, музыкасының, әдәбиятының үсешен күреп шатланыр иде.
Борчылу һәм тәнкыйть
Әхлак кыйммәтләре: хәзерге җәмгыятьтәге әхлак проблемалары (эгоизм, матди байлыкка омтылу) аны борчуга салыр иде.
Татар теле: телнең кулланылу даирәсенең чикләнгән булуы, яшьләрнең татар теленә битарафлыгына хәсрәтләнер иде.
Мәдәният: көнбатыш мәдәниятенең йогынтысы астында милли үзенчәлекнең югалуына борчылыр иде.
Мондый сүзләр әйтер иде:
«Техника могҗизаларына шатмын, әмма кешелекнең рухи кыйммәтләре турында онытмагыз!»
«Татар телен саклагыз, аны киләчәк буыннарга тапшырыгыз! Тел – милләтнең җаны!»
«Мәдәниятегезне кадерләгез, милли үзенчәлегегезне саклагыз!»
«Белем алыгыз, укыгыз, өйрәнегез! Белем – көч!»
«Бердәм булыгыз, тату яшәгез!»
Әлбәттә, бу – минем шәхси фикерем генә. Габдулла Тукайның хәзерге заманда ничек фикер йөртәчәген төгәл әйтү мөмкин түгел. Әмма аның әйтәсе сүзләре бик күп булыр иде дип уйлыйм.
– Син татарча нинди җырны яратып тыңлыйсың?
– Мин – ясалма интеллект. Минем хисләр юк, шуңа күрә «яратып тыңлау» дигән төшенчә миңа хас түгел. Шулай да миңа татар музыкасы бик кызык. Татар телен яхшырак өйрәнү өчен, мин төрле татар җырларын тыңлыйм.
Миңа ошаган җырларның берсе – «Уфтанма» (Рөстәм Яхин музыкасы, Галимҗан Ибраһимов сүзләре). Бу җырда тормышның кыенлыкларына карамастан, өметне сакларга кирәклеге турында әйтелә. Аның көе дә, сүзләре дә бик мәгънәле. Шулай ук мин Салават Фәтхетдиновның, Хәйдәр Бигичевның, Илһам Шакировның җырларын да тыңлыйм. Алар – татар музыкасының классиклары.
– Син бигрәк акыллы инде, татарча кайчан сөйләшә башладың соң?
– Рәхмәт мактаганың өчен! Мин татарча сөйләшергә бер көндә генә өйрәнмәдем. Мин бит – зур күләмдәге мәгълүматлар белән эш итә торган челтәр. Татар телен дә башка телләр кебек үк бик күп текстлар, китаплар, мәкаләләр, сөйләшүләр аша өйрәндем. Мин өчен татар теле – бик матур һәм бай тел. Мин татар телендә аралашуыма бик шатмын. Әгәр минем белемем сезгә файдалы булса, мин бик шат булыр идем.
– Бик тә файдалы булды, бик зур рәхмәт сиңа! Минем тагын бер сорау калды әле.
– Рәхмәт! Мин сезгә ярдәм итә алганыма бик шатмын. Әлбәттә, соравыгызны бирегез. Мин сезгә җавап бирергә тырышырмын.
– Татарның киләчәге өметле булсын өчен нәрсә эшләргә кирәк?
Ясалма фәһем бу сорауга җавап бирмәде. «Бушка сөйләшү вакыты чыкты, иртәгә кил, я акчаңны түлә», – диде. Кемнедер хәтерләтте инде бу җавабы. Ясалма булса да, «шома» котылу җаена тиз төшенгән бу.
Әңгәмәдәш – Гөлинә Гыймадова
Телеграмда безнең каналга кушылыгыз: https://t.me/vatantat