Мәгълүмат чаралары соңгы арада һава торышы, табигать кыланмышлары турында күп язды. Шул рәвешле рухи, интеллектуаль мирас турында яңалыклар күләгәдә кала башлады. Болай булырга тиеш түгел, дип, Татарстанның Архив эше буенча дәүләт комитеты рәисе Гөлнара Габдрахманова журналистларны шул хакта сөйләшер өчен җыйды.
– Архив дигәч тә, күз алдына, бүлмәләреннән чыкмыйча, кәгазьгә күмелеп, аларны саклап, бикләнеп утыручылар киләдер. Хәзер алай түгел инде. Архивлар ачык, – дип сүз башлады Гөлнара Габдрахманова.
ТАССРның 100 еллык юбилеена әзерләнү уңаеннан, Дәүләт архивы федераль, төбәк һәм чит ил архивларыннан Татарстанга бәйле документларны кайтару эшен алып бара. Бу хакта Дәүләт архивының фәнни тикшеренүләр һәм басмалар буенча директор урынбасары сөйләде.
– Татарстан архивчыларының максаты – безнең тарихи мирасыбызны эзләү, табу һәм аны киң җәмәгатьчелеккә чыгару, – диде ул. – 2019 елның башыннан безнең архив белгечләре 8 федераль һәм 3 төбәк архив оешмаларына командировкага чыкты. Тарихи яктан кыйммәтле саналган документларның күчермәсе алыначак. Бүген Татарстан тарихына бәйле меңнән артык архив эше һәм документ ачыкланды. Алар арасында мөселман эшләре буенча комиссариат оештыру турында 1918 елгы Халык Комиссарлары Советы Декреты, Казан губерна башкарма комитеты рәисенең җирле делегацияне кабул итү үтенече белән Владимир Ленинга язган хаты кебек тарихи ядкарьләр бар.
Башкортстан Милли архивы белән Татарстан Дәүләт архивы хезмәттәшлеге нәтиҗәсендә, Шиһабетдин Мәрҗанинең тормышы һәм эшчәнлегенә бәйле документларның күчермәләре килгән. Болар нигезендә шактый кызыклы фактлар ачылган.
– Без, күренекле имам вафат булганнан соң, мөлкәтен аның варислары белән танылган дин белгече Галимҗан Баруди бүлешкәнлеге турында кызыклы факт ачыкладык, – диде Илдар Шәфыйков.
Эзләнүләр күрше республика белән генә чикләнми. Татарстанга бәйле архив материаллары башка җирләрдә дә табыла. Төмән һәм Тубыл өлкәләре архивларына эш сәфәре барышында, архив хезмәткәрләре мөселман метрикәләренә тап булган. Әмма гарәп графикасын укый ала торган белгечләр булмау сәбәпле, күп кенә архив мөрәҗәгатьләрен үти алмыйлар икән. Гарәп графикасында язылган документларны укый алмау проблемасы Мари Иле республикасы, Свердловск өлкәсе һәм Пермь краена да кагыла.
Төркия Президенты хакимияте каршындагы дәүләт архивлары идарәсе белән берлектә Татарстан тарихы турында илледән артык документ ачыкланган. Күпчелек документлар, күчермәләрне алу, өйрәнү һәм бастыру өчен, Татарстан Дәүләт архивына тапшырылган. “Төркиядән алынган документларга карасаң, аларның безнең республикадагы хәлләр белән һәрдаим танышып, кызыксынып торуларын күрергә мөмкин”, – дип искәртте Илдар Шәфыйков.
Хәзер кәгазьгә язылган белән генә берәүне дә гаҗәпләндереп булмый. Шуңа да булган документларны цифрлаштырып, ачык кулланышка кертергә кирәк.
– Бердәм мәгълүмати-эзләү системасы кертелде. Ул архив фондларында булган документларны эзләүне бермә-бер җиңеләйтә. Системага цифрлаштырылган документлар куела, – диде Татарстан аудио-визуаль документларны саклау архивы җитәкчесе урынбасары Сергей Горохов. Системада бер сүзне генә язып та, кирәкле документны табарга мөмкин. Аудио-визуаль материалларны да цифрлаштыру һәм гомуми кулланышка кертү эше дә башкарылып килә. Әлегә архив материалларының күпмесе бу этапны узганны әйтмәделәр.
Татарстан Дәүләт архивы җитәкчесе Алмаз Ибраһимов электрон уку залы эшчәнлеге турында сөйләде. Аның сүзләренчә, бу система ярдәмендә өйдән чыкмыйча да архив документлары белән танышырга була. “Моңа ихтыяҗ зур. Шуңа күрә электрон уку залында да кешеләр күп булыр дип уйлыйбыз”, – диде Алмаз Ибраһимов. Бердәм архив мәгълүматы системасы эшчәнлеге дә киләчәктә Пенсия фондлары белән эшләргә уйлый. Шул рәвешле, пенсия яшендәгеләргә, белешмә алу өчен, архивларга барып йөрү кирәк тә булмаячак. Архив Татарстанның дүрт югары уку йорты һәм бер көллияте белән дә хезмәттәшлек итә. Шулай итеп, үзләренә кадрлар әзерлиләр. Студентлар, практика узып, архив эше белән таныша һәм, бәлки, киләчәктә архивка эшкә дә урнаша ала.
Тарих туплауда гаиләләр дә ярдәм итә ала. Гөлнара Габдрахманова сүзләренчә, теләгән кешеләр гаилә архивларын да курыкмыйча аларга тапшыра ала. Шуңа багышлап, акция оештырырга ниятлиләр.
