Чайлдфри: ни өчен баласызлыкны өстен күрүчеләр арта?

Бала – тормыш чәчкәсе дә, бәгырь җимеше дә… түгел. Берәүләр итәк тутырып сабыйлар сөйгән чакта, икенчеләре аларны дөньяга китерүдән гомумән баш тарта. Үзләре сәламәт тә, әмма нәсел калдырырга теләкләре юк. Андыйларның «чайлдфри» дигән атамасы да бар. Шушы адымга кешеләрне ни этәрә? Чайлдфри тарафдарлары һәм белгечләр белән әлеге күренеш турында сөйләштек.

Балам юк, бәлам юк
Бездә бит менә ничек: башкалардан аерылып торсаң, аны киң җәмәгатьчелеккә чыгарудан ояласың, чат саен үзеңнең шундый булуыңны кычкырып йөрмисең. Чайлдфри (инглизчәдән – балалардан азат. – Ред.) тарафдарлары белән дә шушы ук хәл. Демографик күрсәткечләрне арттырабыз, балалар – киләчәгебез дип йөрүчеләр, билгеле, бала табарга теләмәүчеләрдән күбрәк бит. Шуңа күрә күпчелекне тәшкил иткәннәр янында үзләренең алар кебек булмавын дәлилләргә бик ашкынмый алар. Калыплашкан кыйммәтләрдән тайпылганнарны җәмгыять аңларга әзер дә түгел кебек.
Мәскәүдән Юлия Красавинага – 23 яшь. Үзе сөйләвенчә, гаилә, балаларга бәйле булмавыннан ләззәт алып яши ул.
– Сиңа берәү дә ничек яшәргә кирәклеген әйтми. 23 яшькә җиттем, үз ирегемне бик кадерлим. Ачыктан-ачык әйтә алам: кияүгә дә чыгасы килми, бәби дә алып кайтырга теләк юк. Хыялланганым да булмады! – ди ул. – Үз тормышымны бәби чүпрәкләрен юып түгел, сәяхәт итеп, үземне камилләштереп, карьера ясап уздырасым килә. Әлеге теләгемнән кире кайтырмын дип тә уйламыйм. Миңа болай да рәхәт.
Пенза өлкәсеннән Надежда фикеренчә, бала табаргамы, юкмы икәнен кеше үзе генә хәл итәргә тиеш. Җәмгыять кушканча, дус-иш киңәшләрен исәпкә алып кына яшәргә ярамый дип саный ул.
– «Күптән бала алып кайтырга инде сиңа!», «Бәби тапмаган хатын – хатын-кыз түгел» ише сүзләрне еш ишетергә туры килә. Моны репродуктив көчләүгә саныйм. Бу – күбесенчә, психологик яктан басым ясау. Тәнем минеке – нәрсә телим, шуны эшлим. Табаргамы бәби, юкмы – һәркемнең үз эше. Әле дә үзләренең киңәшләре белән кеше тормышына кысылучыларны аңлый алмыйм. Барлык кешеләр дә бертөрле яши алмый, – ди Надя. – Планлаштырылмаган йөклелек аркасында кияүгә чыгып, үз тормышларын бозучылар азмы? Яисә ир-атларның: «Бәби тапмасаң, аерылам», – дип шантаж куллануы – табигый күренешме?
Казаннан Л.га очрашып йөргән егетенең әнисе онык өчен акча түләргә дә әзер булган икән. «Әлбәттә, баш тарттым. Шул мизгелдән соң балалар темасына уйлана башладым һәм бала табарга гомумән теләмәвемне аңладым. Иптәш кызым миңа, үзе бәби тапкач: «Беркайчан да бала тапма», – диде. Ул моның мәгънәсезлек икәнен һәм баланың хәсрәт кенә булуын аңлатты», – ди 25 яшьлек кыз.

Бар да вакытлыча
Казан федераль университетының Психология һәм мәгариф институты гомуми психология кафедрасы доценты Павел Устин фикеренчә, чайлдфри тарафдарларының карашларын агрессив яисә экстремаль дип санарга кирәкми. Еш кына бу – үз фикереңне белдерү ысулы һәм бик сирәк очракта модага иярү генә булырга мөмкин.
– Җәмгыятьтә пәйда булган һәр юнәлеш, бергәлекнең ниндидер алшартлары була. Чайлдфри очрагында сәбәп итеп җәмгыятьтәге структур үзгәрешләрне, Интернет барлыкка килүне, гаиләдәге мөнәсәбәтләр һәм рольләр алмашынуны атарга була. Чайлдфри тарафдарларының санын төгәл белү мөмкин түгел, чөнки төрле сәбәпләр аркасында бала таба алмаучыларны алардан аерып карарга кирәк. Үзләрен чайлдфри дип санаучыларның репродуктив тотышы башка була, – дип уйлый белгеч. – Хатын-кызлар, әни булганчы, башта белем алырга, карьера ясарга омтыла, шул рәвешле булачак балалар өчен матди нигез булдырырга тели. Шуңа күрә чайлдфри ул – мөгаен, дөньяга яңа буын кыйммәтләренең традицион кыйммәтләрдән аерылуы турында хәбәр итү омтылышыдыр.
Психолог Зөһрә Кәримова әйтүенчә, чайлдфри юнәлешенә ирек яратучылар һәм җаваплылыктан куркучылар кушыла. «Монда нигездә психологик проблема бар дип уйлыйм, чөнки андый кеше үз-үзенә ышанмый һәм, бала туса, үз тормышын аның белән бүлешергә һәм аның белән үткәрергә туры киләчәк дип саный. Тик бу алай түгел. Теләсәң, син үзеңә дә, балага да вакыт табачаксың. Аннан күп нәрсә әйләнә-тирәдәгеләрдән дә тора. Тирә-юньдә баласыз килеш тә бәхетле яшәүчеләрне күрәләр дә, бәхет балада гына түгел икән, димәк, алардан башка да яшәргә ярый, дигән позициягә күчәләр», − ди белгеч.
5 бала әнисе Рәдифә Ногманова да чайлдфри тарафдарлары күпчелек очракта «бала алып кайтмыйм!» дигән кискен фикергә куркудан килә дип саный. Аның сүзләренчә, бу – вакытлыча позиция генә. Иртәме-соңмы кеше андый уйдан кире кайтачак.
− Аларның позициясен аңлыйм. Гаепләмим. Бу караш тирәндә утырган куркуга бәйле дип уйлыйм. Кемдер авыртудан, кемдер үз җилкәсенә җаваплылык алудан, кемдер тәрбияләп, кеше итә алмаудан куркадыр дим. Шундый берәүне беләм дә. 6 еллап кияүдә бугай ул. Гаилә корганда ук, бала тапмаячакмын, дип әйтте. Ире, шуңа ризалашып, хатын итеп алды. Икенче берәү 10 еллап баласыз яшәде. Ике бертуганында генетик авыру булган, шуңа күрә чирле бала табудан курыкты ул. Ире белән икесе дә – дини кешеләр, ире рухани иде әле. Күпмедер вакыттан соң, тикшеренделәр, бәби алып кайтырга тәвәккәлләделәр. Бер чорда таптык. Хәзер бик яратып үстерәләр баланы. Мин бишенче баланы алып кайтканда, бер ханым 37 яшендә беренче сабыен алып кайтты. Ире озак җитлеккән булып чыкты. Бала тапмаска риза булсаң гына өйләнәм, дигән. Яратуы көчле булган, түзгән, ризалашкан. Ире өлгереп беткәч, менә бәби алып кайтканнар, – дип сөйләде Рәдифә ханым.

Сәбәпләре берничә
Чит ил белгечләре чайлдфрины ике төркемгә бүлеп карый. Аларның берсе – реджекторлар, ягъни балаларны гомумән яратмаучылар; икенче төркем – аффексьонадо, ягъни балаларсыз да бик рәхәт дип яшәүчеләр.
Бала тапмауның төп сәбәбе – теләк булмау. Моның исә үз сәбәпләре бар.
Акча. Бала багу кыйммәткә төшә. Хәзерге заманда аеруча. Кемдер, матди хәленә карап, баланы тәэмин итә алмаска мөмкин. Кайсылары үз тормыш дәрәҗәсен балаларга караганда да күбрәк ярата.
Эшсезлек. Бала үскән саен, аңа тотылачак акча күләме дә арта гына. Баласы булмаган кеше фрилансер булып та (бәйсез хезмәткәр. – Ред.) эшли, сезонлы, берничә көнлек эшләрдә дә катнаша ала. Ягъни андыйлар ай саен килә торган тотрыклы хезмәт хакына гына ябышып көн күрми.
Йөклелекнең физик нәтиҗәләре. Хатын-кызлар, бәби тапкач, фигура бозыла, артык авырлык җыела, дип борчыла.
Игътибар кимүдән курку. Бала бөтен игътибарны һәм мәхәббәтне үзенә ала. Партнерларны менә шул куркыта да инде. Ягъни бала туу белән ир-атның хатын-кызга, йә киресенчә, хисләре сүреләчәк.
Балачак җәрәхәте. Кайбер гаиләләрдә әни кеше баласын артыгы белән кайгырта, аңа үз тормышы өчен җаваплылыкны йөкли, үз мәнфәгатьләреннән, карьерасыннан баш тарта, яратмаган ир-ат белән яши. Үзен корбан иткән ананы күреп үскән бала киләчәктә чайлдфри булырга мөмкин.

Бу кызык
Бөтенроссия җәмәгатьчелек фикерен өйрәнү үзәге мәгълүматлары буенча, Россиядә, акрын темпта булса да, бала тудырырга теләмәгән парлар саны арта. Хәзер аларның саны 6 процентка якын.
Инкыйлабка кадәр Россиядә гаиләдә 12–14әр бала булу гадәти күренеш саналган.
НАФИ аналитик үзәге 18–45 яшь аралыгындагы кешеләр арасында «Киләчәктә бәби алып кайтырга теләр идегезме?» дигән сораштыру уздырган. Шуның нәтиҗәләреннән күренгәнчә, респондентларның 46 проценты «Юк», – дип, 42 проценты «Әйе, планда бар», – дип җавап кайтарган. Катнашучыларның 8 процентының теләге бар, әмма икеләнә икән.
Zoom Market тикшеренү агентлыгы киләсе 10 елда бала алып кайтырга теләмәүчеләр яшәгән Россия шәһәрләре рейтингын төзегән. Исемлекнең беренче урынында – Мәскәү. Рейтингны Екатеринбург, Краснодар, Новосибирск кебек шәһәрләр дәвам итә. Казан – 8 нче урында.
«ВКонтакте» челтәрендә чайлдфриларның 130дан артык төркем-берләшмәсе теркәлгән. Аларда барлыгы 60 мең тирәсе язылучы бар дип исәпләнә.

Исламда балалар Аллаһы Тәгалә бүләге буларак кабул ителә. Гаилә кору һәм балалар табу турында күрсәтмәләр Изге китап сүрәләрендә дә очрый. Коръәндә болай диелә:
– Күкләрнең һәм җирнең милке [аларның идарәсе һәм хөкемдарлык вәкаләте] Аллаһныкы гына. [Шуңа күрә Ул нигъмәтне дә, кыенлыкны да теләгәненчә тарату хакына ия.] Ул теләгәнен бар итә [бернәрсә дә көчләп бар ителә алмый], теләгәненә кызлар [гына] бирә, теләгәненә [тик] ир балалар бирә. Яки Ул аларны һәм ир һәм кыз балалар итеп бергә куша [да, теләгәннәрен кыз балалы да, ир балалы да итә], теләгәнен исә [һич баласы булмаган] кысыр итә. Һичшиксез, Ул – [һәрнәрсәне] Белүче, Кодрәт иясе. (Әш-Шура сүрәсе, 49–50)

Чулпан Гарифуллина