Татар җәмәгатьчелеге кабат зур югалту кичерде. Татарстанның халык артисты, моңлы җырчы Флюра Сөләйманова бакыйлыкка күчте. Аны Казанның Мәрҗани мәчетеннән соңгы юлга дога һәм алкышлар белән озаттылар.
Тыйнак, зыялы, зәвыклы, гайбәткә кермәс, беркемгә дә каты бәрелмәс зат. Хушлашу мәрасименә җыелган шәхесләр аны әнә шушы сүзләр белән искә алды. Хәтта данлыклы «Әниемә» җырын көйләп торучылар да очрады. Хушлашканда шәхес турында «иде» сүзен кулланып сөйлибез. Флюра Сөләймановага карата бу сүзне һич кенә дә кулланасы килмәде.
«Институтны күреп булса да китәрмен, диде»
Җор телле, юморлы кеше. Баянчы, Татарстанның халык артисты Кирам Сатиев Флюра апа белән булган кызыклы истәлекләрне барлады.
– Флюра апа белән дистәләрчә еллар бергә Филармониядә эшләдек. Мин аның кем беләндер әйткәләшкәнен, низагка кергәнен белмим. Бу аның нинди кеше булуы турында сөйли, – диде баянчы. – Беләсезме икән, юкмы, Флюра апа бик юмор хисле кеше иде бит ул. Бервакыт Флюра апа шалтырата. «Кирам, энем, иртәгә концерт, яңа җыр кирәк, кайда очрашабыз?» – ди. Мәдәният институтында укытам, шунда килә алмассыңмы, дим. Миңа җавап итеп: «О, бик әйбәт булыр, мин бит институтларда укыган кеше түгел. Күреп булса да китәрмен!» – диде. Институтта очраштык. Шул арада уку йортында «Флюра Сөләйманова килгән!» дигән сүз таралып өлгергән. Эшебезне бетереп, кире чыкканда, студентларым аның белән фотосурәткә төшәргә теләвен әйтте. «Сез бит легенда, Флюра апа, төшик инде», – диләр. «Чәчем дә матур түгел, прическам да ясалмаган инде… Әйдә, ярар, балаларны куркытырга булса да ярар бу фото», – дип, ризалашты. Ул фото әле дә саклана. Флюра апага «Әниемә» җырын күп тапкыр уйнарга туры килде. Рәнҗеп китмә, Флюра апа. Минем өчен син уңай кеше идең.
Татарстанның халык артисты Флюра Сөләйманованы соңгы юлга озаттылар (ФОТО, ВИДЕО)
«Флюра Сөләйманова – архив, аяклы тарих ул»
Татарстанның халык артисты Зөлфия Шакирова мәшһүр җырчыбызны «алтын фонд» дип атады.
– Татар, мөселман хатын-кызына хас булырга тиеш барлык күркәм сыйфатлар Флюра апада тупланган иде. Флюра апа – ятимнәрне үз баласыдай үстергән, кадерле әни, дәү әни булып яшәгән кеше. Эстрадага килгәндә, Флюра апа иң тыйнак җырчы иде. Ул олыгайган көненә кадәр зур исемнәр алмаса да, чын халык җырчысы булып танылды. Аны белмәгән кеше юк! Флюра апа – аяклы тарих, татар җырының архивы, алтын фонд ул, – диде Зөлфия Шакирова. – Флюра апа белән телефоннан сөйләшкәли идек. Ул бик ярдәмчел булды. Без бергә гастрольләргә йөрдек, аны үзебезнең концертларда да алып чыкканыбыз булды. Ул беркайчан да үзен өстен куймады, яшьләр янында – яшьләрчә, олылар янәшәсендә олыларча була белде. Ул – зур мәктәп, үрнәк.
«Әллә түзем булды, әллә…»
«Татарстан» дәүләт телерадиокомпаниясенең радиотапшырулар хезмәте башлыгы Тәүфыйк Сәгыйтов җырчының радиодагы эшчәнлеген искә алды.
– Аның китүенә әле дә күңел ышанмый. Без шактый еллар бергә эшләдек. Гаҗәеп әйбәт, киң күңелле кеше иде, – диде ул. – Флюра апа берәү белән дә сүзгә килмәде. Әллә түзем булды, әллә табигате шундый… Ярдәмчел иде, кешене тыңлый белде. Күп җырлары бездә иҗат ителде. Халык яратты, халык күтәрде, ул җырлар бөтен җирдән яңгырап торды. Бу җырларны инде хәзер Флюрасыз күз алдына да китереп булмый.
«Мәшһүр дүртлекнең соңгысы иде»
Татарстанның халык артисты Искәндәр Биктаһиров Флюра Сөләйманованы югалту хәбәрен күңеленә бик якын алган. Остаз дип кенә түгел, гаилә әгъзасы дип тә телгә алды ул җырчыны.
– Флюра апа якын итә, ярата иде. Мөнәсәбәтләребез бик җылы булды, гомер буе шулай дәвам итте, – диде ул. – Әле бер айлап чамасы сөйләшкән идек. «Шалтыратуыңа рәхмәт, гел шалтыратып тор», – дигән иде. Башка артистлар миннән: «Флюра апаның хәле ничек икән?» – дип сорый. Соң, шалтыратыгыз! Бик матур итеп сөйләшә иде ул… Флюра апа бик мәгълүматлы кеше иде. Юкса музыка белгече дә, тәнкыйтьче дә түгел. Әмма бик күп нәрсәне белә иде. Төнләп шалтыратып: «Фәлән җырның куплетын белмим, авторын белмим», – дип сорасаң, мизгел эчендә әйтеп бирә иде бит, әй! Илһам абый шундый иде. Мәшһүр дүртлекнең соңгысы иде Флюра апа: Илһам ага Шакиров, Әлфия апа Авзалова, Габдулла ага Рәхимкулов һәм ул.
«Ул зур мирас калдырды»
Татарстанның халык артисты Гөлзада Сафиуллина:
– Флюра апабыз – безгә зур мирас калдырган җырчы. Беренчедән, иҗатчы буларак, моңлы җырчы буларак. Икенчедән, ул төрки дөньяны берләштерде. Аның «Әниемә» җырын бөтен төрки дөнья җырлый! Бөтенесе белә! Без Флюра апаны шул җыр аша белдек, таныдык. Аның шикелле тыйнак, уңган, кешелекле шәхесне табарга кирәк әле. Ул безгә үрнәк, юл күрсәтүче булды. Флюра апада хөсетлек хисе юк иде. Рухы шат булсын! – диде.
«Кадерләп үстергән җимешләре идек»
Флюра апа ятимнәрне үз канаты астына сыендырган ятим дә бит әле ул. Дус кызы вафатыннан соң, аның дүрт баласына әни булган кеше. «Әни берәү генә була ул», – дип, бу балаларны әлеге изге сүзгә кыстамый. Шуннан алар да, оныклары да аңа дәү әни дип дәшә башлаган. Дәү әнине югалту ачысын Булат, Алсу, Әлфия бергә күтәрә хәзер. Кадерле кешеләре турында иң матур сүзләрне яшь аралаш кына әйтә алды алар.
– Ул – ятимлектә үскән кеше, шуңа күрә безгә карата хәерхаһлы булды. Без үги ананың ни икәнен белмәдек, ул әни булды! Кайбер кешегә үз анасы да мондый наз, мәхәббәтне бирә алмый! Әти тормышында шундый кешегә юлыгып, бик бәхетле булды, без дә бәхетле идек, – диде кызы Әлфия Асеева. – Каты сөйләшмәде, ягымлы, йомшак булды. «Син болай эшләп дөрес итмәдең» дияр урынга, «И балам, болайрак итсәк, әйбәтрәк булыр иде, икенче юлы шулайрак итәрбез», – ди иде. Безнең хакка пенсиягә чыкты. Балаларны карарга вакыт кирәк, дия иде.
Сүзгә Алсу да кушыла:
– Җырдагыча, «кадерләп үстергән җимешләре» без аның…
…Җырчыны Курган зиратында җирләделәр. Флюра Сөләйманованың урыны оҗмахта булсын!
Флюра Сөләйманованың «ВТ»га биргән соңгы әңгәмәсеннән
«Матур тавышлы җырчылар бар, әмма буй җитмәслек дип әйтерлекләре юк. Кайсының тавышы бик көчле, әмма җылылыгы юк. Ул булмаса, тамашачыга якынаеп булмый. Минем дә әллә нәрсәм юк инде, нишләптер халык яратты».
«Эстрада каналларын карамыйм, алар бигрәк тозсыз. Әйтәм бит, җырчыларны берсеннән-берсен аерып булмый. Бертөрле кыяфәт, бертөрле тавыш. Элеккеге җырчыларны бер-берсе белән бутап булмый иде. Әйтик, Римма, Әлфия, Хәмдүнә, Илһам, Зөһрә – бутап буламыни аларны!»
«Тамашачы күтәреп диярдәй йөртте. Беренчеләр дә эшемне күрә белде. Анысында да түгел әле, җырларым халык күңелендә калды, менә шунысы хикмәт».
Ирлан Исхаков, Казахстанның Казандагы генераль консулы:
– Мин монда очраклы кеше түгел. Бу хәбәрне ишеткәч, килергә уйладым. Флера Сөләйманова Казахстан белән Татарстан арасында илче, дуслык күперен сузучы булды. Ул казах мәдәниятен Татарстанга алып кайтты. Флюра апаның «Әниемә» җырын бөтен кеше белә.
Чулпан Гарифуллина
Флюра Сөләйманованың «ВТ»га биргән соңгы интервьюсы: «Минем гомерем кадердә узды»
