• МӨҺИМ
  • Халыкчан
  • Документлар
  • Яңа сан
  • АРХИВ 2013-2019
  • Фото
  • Видео
  • Аудио
  • Элемтә
    • Хат җибәрү
Ватаным Татарстан
  • МӨҺИМ
    • Барысы
    • Авыл
    • Әдәбият
    • Дин
    • Җәмгыять
    • Икътисад
    • Интервью
    • Мәгариф
    • Мәдәният
    • Милләт
    • Сәясәт
    • Спорт
    • Хәвеф-хәтәр
    • Язмыш
    «Сабыйларның мәетләрен, язгы ташу алып китәр әле дип, Идел ярына гына тотып атканнар»

    «Сабыйларның мәетләрен, язгы ташу алып китәр әле дип, Идел ярына гына тотып атканнар»

    Рамил Әсхәдулла: «Стас Пьехага охшатуларына мин шат кына»

    Рамил Әсхәдулла: «Стас Пьехага охшатуларына мин шат кына»

    «Айдарның күз яше төштеме, әллә күз тидеме икән?»

    «Айдарның күз яше төштеме, әллә күз тидеме икән?»

    Киләсе елдан һөнәри уку йортларында үзгәрешләр көтелә: кураторлык өчен түләүләр кертелә, уку программасы кыскартыла

    Киләсе елдан һөнәри уку йортларында үзгәрешләр көтелә: кураторлык өчен түләүләр кертелә, уку программасы кыскартыла

    «Аларны күрсәм, күңелем болгана, йортларына таба аяк та атламаячакмын»

    «Аларны күрсәм, күңелем болгана, йортларына таба аяк та атламаячакмын»

    Тагын «йомырка биюе»: кошчылык продукциясенә бәя арту кризис галәмәтеме?

    Тагын «йомырка биюе»: кошчылык продукциясенә бәя арту кризис галәмәтеме?

    Танылган «дәү әни» нинди бүләк ярата?

    Танылган «дәү әни» нинди бүләк ярата?

    Алдагы 6 елда нинди һөнәрләрне сайлаганнар ялгышмаячак?

    Алдагы 6 елда нинди һөнәрләрне сайлаганнар ялгышмаячак?

    «Бәлки, син эштә йөрмисеңдер? Сөяркәң бардыр…»

    «Бәлки, син эштә йөрмисеңдер? Сөяркәң бардыр…»

    Күзләренә ничек карарсың?..

    Күзләренә ничек карарсың?..

    Казанда – «Татар сүзе», Сарманда – «Илһам чишмәсе»

    Казанда – «Татар сүзе», Сарманда – «Илһам чишмәсе»

    Рәмис Фәттахов: «Бөтен кеше җырчы булса, диванны кем тышлар?»

    Рәмис Фәттахов: «Бөтен кеше җырчы булса, диванны кем тышлар?»

  • Халыкчан
    • Барысы
    • Гаилә
    • Иман
    • Кайсыгызның кулы җылы?
    • Көт мине
    • Сәламәтлек
    • Серле сандык
    • Укучыларыбыз яза
    • Халык авазы
    • Һич онытасым юк
    Яман шештән саклаучы 4 РИЗЫК

    Яман шештән саклаучы 4 РИЗЫК

    Бүләккә гөл сайлаганда нәрсәгә игътибар итәргә?

    Бүләккә гөл сайлаганда нәрсәгә игътибар итәргә?

    Күрәгә ашасаң, күзең яхшы күрер

    Күрәгә ашасаң, күзең яхшы күрер

    ДЦП диагнозы белән туып, аны җиңгән Рузал Габитов: «Сулау гимнастикасы барлык чирләремне бетерде»   

    ДЦП диагнозы белән туып, аны җиңгән Рузал Габитов: «Сулау гимнастикасы барлык чирләремне бетерде»   

    Баланың караңгылыктан куркуын ничек бетерергә?

    Баланың караңгылыктан куркуын ничек бетерергә?

    Ир-атка суган файдалы

    Ир-атка суган файдалы

    Авитаминоз авырумы, әллә организмның «көйсезләнүе» генәме?

    Авитаминоз авырумы, әллә организмның «көйсезләнүе» генәме?

    Әстерхан чикләвеге канны «яшәртә», токсиннарны чыгара, иммутинетны ныгыта

    Әстерхан чикләвеге канны «яшәртә», токсиннарны чыгара, иммутинетны ныгыта

    Бакчачы-блогер Александра Кайгородцевадан файдалы киңәшләр

    Бакчачы-блогер Александра Кайгородцевадан файдалы киңәшләр

  • Документлар
    • Барысы
    • Мактаулы исемнәр
    • ТР законнары
    • ТР Президенты указлары

    ТАТАРСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ПРЕЗИДЕНТЫ УКАЗЫ 13.10.20

    Татарстан Республикасы Президенты указлары

    «Татарстан Республикасында Кеше хокуклары буенча вәкаләтле вәкил турында» Татарстан Республикасы Законына үзгәрешләр кертү хакында

    «Җир асты байлыклары турында» Татарстан Республикасы Законына үзгәрешләр кертү хакында

    Мактаулы исемнәр

    Ничек үзмәшгуль булып теркәлергә?

    Ничек үзмәшгуль булып теркәлергә?

  • Яңа сан
  • АРХИВ 2013-2019
  • Фото
  • Видео
  • Аудио
  • Элемтә
    • Хат җибәрү
Табылмады
Бар результатлар
  • МӨҺИМ
    • Барысы
    • Авыл
    • Әдәбият
    • Дин
    • Җәмгыять
    • Икътисад
    • Интервью
    • Мәгариф
    • Мәдәният
    • Милләт
    • Сәясәт
    • Спорт
    • Хәвеф-хәтәр
    • Язмыш
    «Сабыйларның мәетләрен, язгы ташу алып китәр әле дип, Идел ярына гына тотып атканнар»

    «Сабыйларның мәетләрен, язгы ташу алып китәр әле дип, Идел ярына гына тотып атканнар»

    Рамил Әсхәдулла: «Стас Пьехага охшатуларына мин шат кына»

    Рамил Әсхәдулла: «Стас Пьехага охшатуларына мин шат кына»

    «Айдарның күз яше төштеме, әллә күз тидеме икән?»

    «Айдарның күз яше төштеме, әллә күз тидеме икән?»

    Киләсе елдан һөнәри уку йортларында үзгәрешләр көтелә: кураторлык өчен түләүләр кертелә, уку программасы кыскартыла

    Киләсе елдан һөнәри уку йортларында үзгәрешләр көтелә: кураторлык өчен түләүләр кертелә, уку программасы кыскартыла

    «Аларны күрсәм, күңелем болгана, йортларына таба аяк та атламаячакмын»

    «Аларны күрсәм, күңелем болгана, йортларына таба аяк та атламаячакмын»

    Тагын «йомырка биюе»: кошчылык продукциясенә бәя арту кризис галәмәтеме?

    Тагын «йомырка биюе»: кошчылык продукциясенә бәя арту кризис галәмәтеме?

    Танылган «дәү әни» нинди бүләк ярата?

    Танылган «дәү әни» нинди бүләк ярата?

    Алдагы 6 елда нинди һөнәрләрне сайлаганнар ялгышмаячак?

    Алдагы 6 елда нинди һөнәрләрне сайлаганнар ялгышмаячак?

    «Бәлки, син эштә йөрмисеңдер? Сөяркәң бардыр…»

    «Бәлки, син эштә йөрмисеңдер? Сөяркәң бардыр…»

    Күзләренә ничек карарсың?..

    Күзләренә ничек карарсың?..

    Казанда – «Татар сүзе», Сарманда – «Илһам чишмәсе»

    Казанда – «Татар сүзе», Сарманда – «Илһам чишмәсе»

    Рәмис Фәттахов: «Бөтен кеше җырчы булса, диванны кем тышлар?»

    Рәмис Фәттахов: «Бөтен кеше җырчы булса, диванны кем тышлар?»

  • Халыкчан
    • Барысы
    • Гаилә
    • Иман
    • Кайсыгызның кулы җылы?
    • Көт мине
    • Сәламәтлек
    • Серле сандык
    • Укучыларыбыз яза
    • Халык авазы
    • Һич онытасым юк
    Яман шештән саклаучы 4 РИЗЫК

    Яман шештән саклаучы 4 РИЗЫК

    Бүләккә гөл сайлаганда нәрсәгә игътибар итәргә?

    Бүләккә гөл сайлаганда нәрсәгә игътибар итәргә?

    Күрәгә ашасаң, күзең яхшы күрер

    Күрәгә ашасаң, күзең яхшы күрер

    ДЦП диагнозы белән туып, аны җиңгән Рузал Габитов: «Сулау гимнастикасы барлык чирләремне бетерде»   

    ДЦП диагнозы белән туып, аны җиңгән Рузал Габитов: «Сулау гимнастикасы барлык чирләремне бетерде»   

    Баланың караңгылыктан куркуын ничек бетерергә?

    Баланың караңгылыктан куркуын ничек бетерергә?

    Ир-атка суган файдалы

    Ир-атка суган файдалы

    Авитаминоз авырумы, әллә организмның «көйсезләнүе» генәме?

    Авитаминоз авырумы, әллә организмның «көйсезләнүе» генәме?

    Әстерхан чикләвеге канны «яшәртә», токсиннарны чыгара, иммутинетны ныгыта

    Әстерхан чикләвеге канны «яшәртә», токсиннарны чыгара, иммутинетны ныгыта

    Бакчачы-блогер Александра Кайгородцевадан файдалы киңәшләр

    Бакчачы-блогер Александра Кайгородцевадан файдалы киңәшләр

  • Документлар
    • Барысы
    • Мактаулы исемнәр
    • ТР законнары
    • ТР Президенты указлары

    ТАТАРСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ПРЕЗИДЕНТЫ УКАЗЫ 13.10.20

    Татарстан Республикасы Президенты указлары

    «Татарстан Республикасында Кеше хокуклары буенча вәкаләтле вәкил турында» Татарстан Республикасы Законына үзгәрешләр кертү хакында

    «Җир асты байлыклары турында» Татарстан Республикасы Законына үзгәрешләр кертү хакында

    Мактаулы исемнәр

    Ничек үзмәшгуль булып теркәлергә?

    Ничек үзмәшгуль булып теркәлергә?

  • Яңа сан
  • АРХИВ 2013-2019
  • Фото
  • Видео
  • Аудио
  • Элемтә
    • Хат җибәрү
Табылмады
Бар результатлар
Ватаным Татарстан
Табылмады
Бар результатлар
Баш бит МӨҺИМ Җәмгыять

Кечеләр хакы кайчан хакланыр?

- ieditor
11.08.2020
- Җәмгыять
0
«Мин үләргә җыенгач улым: «Ник син оныклар сөяргә теләмисеңме?» – диде»
0
Карулар
Share on FacebookShare on Twitter

Бөтендөнья җирле халыклар көне булып узды. Җирле (урысчага әйләндергәндә  – коренной, инглизчә – indigenous), ягъни гомер бакый үз туган туфракларында яшәгән, вакыт дәвамында башка – чагыштырмача күпсанлы халыклар тарафыннан яулап алынган, колонизацияләнгән, башкалар кулына калган, шул сәбәпле телләрен, мәдәниятләрен, гореф-гадәтләрен акрынлап җуя барган чагыштырмача вак һәм урта зурлыктагы этнослар. Аларның һәртөрле яклауга мохтаҗлыгын кешелекнең ХХ гасыр азагында гына күреп алуы — гаделсезлек дисәк, хата булмас: әлеге көн БМО тарафыннан бары 1994 елда гына гамәлгә кертелгән. Ләкин күрү яклау түгел шул әле.

Җирле этнослар, аларга булган караш, мөнәсәбәт дигәндә, планетадагы халык, милләтләрне ике шартлы төркемгә бүләргә мөмкин: озын тарихта даими чит биләмәләргә, ерак җирләргә ымсынып яшәгән, яу чабуны, ятларны изү, талауны кәсеп иткәннәр һәм дә аз санлы, гадәттә тыныч, сугыш технологияләре белән мавыкмаган, кайчагында гомуми үсештә арттарак калган, шулар сәбәпле буйсындырылган, җәберләнгән кавемнәр.

Ерак дәверләргә бик керми генә, соңгы биш гасырлык вакыт аралыгын алып, төп яулап алучыларны санап чыгу һич тә авыр түгел. Болар – заманында ярты дөньяны үзләренеке иткән диңгез ушкуйниклары – инглизләр, читләрнекенә кызыгуда алардан аз гына кайтыш испан белән португаллар, хәрәмдә бераз «чама белгән» французлар һәм голландиялеләр. Төп яулап алучылар рәтенә шулай ук яулый-яулый, ил-җирләрне, халыкларны үзенә куша-куша Московия урманнарыннан Тын океанга, көньякта Памир тауларына чаклы җиткән өлкән туган – урысларны да кертми булмый. Ят биләмәләргә, ерактагы «оҗмах җирләргә» диңгез-океаннар аша кул сузган европалылардан аермалы буларак, урысларның коры җир яугирләре икәнен искәртик. Аларның да ут һәм кылыч белән килеп, соңыннан үзләштерә аламы, юкмы, аягы баскан һәр карыш җирне үзенеке итә килгәне беркемгә дә сер түгел.

Яулап алуларның һәммәсе дә – диңгез, океаннар аша башкарылганы да, янәшәдән башка ишелгәне дә буйсындырылган җирле халыклар өчен чын фаҗига икәне билгеле. Испаннар белән португаллар Көньяк һәм Үзәк Америкада алып барган геноцид (конкиста), инглизләрнең шул ук континентның төньягын рәхимсез буйсындыру нәтиҗәсендә ХIХ азагына кадәр 15 миллионнан алып 30 миллионга кадәр (төрле чыганаклар төрлечә бәяли) җирле халык вәкиле юкка чыгарылган. «Иң яхшы индеец – үле индеец» – инглиз яулап алучыларының оныклары – америкалылар әле гасыр ярым элек кенә яратып әйткән сүз бу. Шул ук Африка халыкларын трюмнарга шыплап тутырып, яңа дөньяга коллыкка ташыганда ачлыктан, һава җитмәүдән үлеп, акула ризыгы булган миллионлаган кара тәнлеләр чутын белү дә мөмкин түгел хәзер. Казан, Әстерханны алганда, Себерне яулаганда аккан кан елгалары, җирле халыклар биргән корбаннар, буйсындырылганнан соң өченче сортка чыгарылу, диннән яздыру – чукындыру кебек мәсхәрә, золымнарның да исәбе-саны юк.

Бүген шунысы куандыра: үткән гасыр урталарына кадәр яшәп килгән колониаль тәртипләр, система хәзер юк. Бу күбрәк Европа яулап алуларына кагыла. Иске дөнья, үзендә ныгыган демократия, либерализм аркасында иманга килде, дию дә дөрес булыр. Шул ук инглизләрнең бүген бер генә колониясе дә юк. Алар бер генә халыкны да басымчакламый. Икенче Бөтендөнья сугышы бетүгә алар Һиндстан, Пакыстан, Бирма кебек соңгы колонияләреннән китте. Франция Ливан белән Сүриягә, Һинд-Кытай (Индокитай) илләренә бәйсезлек бирде. Испан белән португалларның Латин Америкасыннан китүенә дә инде биш былтыр.

Дөнья үзгәрә, бик акрынлап булса да яхшылана бара. Әмма дөньяви процесслар без яшәгән илне генә бераз читләтеп үтә кебек. Ә бит өметле чаклар бар иде. Шушы урында Россиядә демократия җилләре искән 90 нчы елларны искә төшерик. Совет империясе таркалды, элекке союздаш республикалар бәйсезлек алдылар. Автономияләр – чикләнгән дәүләтчелеккә ия җирле халыклар, үз урыннарын белеп булса кирәк, тулы бәйсезлек дип чәчрәп чыкмады. Ни дисәң дә алар чик буенда да, диңгез аръягында да яшәми. Күпсанлы яулап алулар сәбәпле Россия түрендә үк калган халыклар тулыканлы федерациягә, вәкаләтләр бүлешеп, Үзәк белән килешү төзеп гомер итүгә дә бик разый иде. Шартнамәләр гамәлдә, вәкаләтләр бүленгән, кайчандыр яулап алынган җирле кавемнәргә тел, мәдәният, гореф-гадәтләрне сакларга да шартлар туган иде. Тик…

Россия тагын үзе булып калды: эволюция дә, революция дә булган 90 нчы еллардан соң илгә яңадан реакция кайтты. Шартнамәләр юкка чыгарылды, вәкаләтләр тартып алынды, телләр «киселде», мәдәниятләр киләчәге билгесез. Дөньякүләм барган уңай процесслар Россиядә янә туктады. Бүген илдә тулы хутка лингвоцид – азчылык халыклар сөйләшкән телләрне административ, сәяси, икътисади чаралар кулланып үтерү, юкка чыгару бара, дисәм көфер сүз әйтмәм кебек.

Республика статусындагы субъектларда яшәгән бәхетсез «бәхетле»ләрдән тыш, Россиядә әле тагын саны 50 меңгә тулып җитмәгән вак җирле халыклар да бар. Язуларынча, андыйларның саны 65кә якын. Хәлләре тагын да аяныч. Бүген-иртәгә юкка чыгарга торган тел һәм мәдәният. Алар язмышы дип чаң кагу, бәргәләнү ишетелми бүген. Дөньякүләм җирле халыклар көнен бездәге мәгълүмат чараларының искә аласына, һич югы шул алты дистә аз санлы халыкны саклау юллары хакында сүз, тапшыру буласына ышанмыйм мин. Үзәк каналларда кайсыдыр җирле, кече халыкның проблемаларын, зарын күрсәтмәү генә түгел, аларның җыр-биюләренә дә урын юк бит. Телевидение шундый, гүяки Россиядә бер генә милләт яши…

Җирдә, кешелек җәмгыятендә, табигатьтә артык бернәрсә дә юк. Югалу алдында торган җанвар, бөҗәк, үсемлекләр Кызыл китапта кертелгән, закон нигезендә якланган кебек, халык та, берничә йөз кешедән торган тәкъдирдә дә яшәргә тиеш. Чөнки күптөрлелек – дөньяны бизәүче сыйфат, безгә Аллаһыдан бирелгән олуг байлык. Бүгенге кешелек, шул ук олы дәүләтләр вак һәм буйсындырылган халыклар алдында олы бурычлы. Һәр җирле халыкка аерым игътибар булып, аның исәнлеге гарантияләнгәндә, тел, мәдәниятләренә куркыныч янамаганда гына ул бурыч түләнәчәк.

Наил Шәрифуллин


Тэглар Наил Шәрифуллин
ShareTweetShare

Добавить комментарий Отменить ответ

Ваш адрес email не будет опубликован.

ХӘБӘРЛӘР

Татарстанда ана баласын үтергән һәм үзенә кул салган

09:27

Путин Татарстаннан килгән волонтерга Рөстәм Миңнехановны туган көне белән котларга тәкъдим икән

08:27

Казанда Ленин һәйкәле апрельдә ачыла

07:52

Язучы Зәки Зәйнуллин вафат

17:11

Татарстан фермерының 600 лимузины бар

16:56

Илсур Метшин Татарстан җитәкчеләре медиарейтингында беренчелекне яулаган

16:52

Коммунистлар яшьләргә бердәй шартлар тудыру яклы

16:31

Рөстәм Миңнеханов: «Татарстан һәм Бурятиядә җитештерелгән продукция исемлеген төзергә кирәк»

15:02

Владимир Путин кредитлар буенча үзгәрүчән ставкалар турында закон кабул итәргә кушкан

14:16

16 яшьлек малай әти-әнисен һәм сеңелесен балта белән чабып үтергән

13:46

Таныш кызын буып үтергән Арча егете 8 елдан соң хөкем ителгән: аны 19 ел төрмә көтә

13:34

83 яшьлек әби үзенә кул салган

13:23
Күбрәк

ПОПУЛЯР

Ришат Төхвәтуллин: «Көнләшүчеләр артты»

03.03.2021

«ГТРК-Татарстан» һәлакәттә ире үлгән 3 бала анасына бер атнада 3 миллионнан артык акча җыйган

27.02.2021

Илһам Шакировның туганы: «Илһам абыйның беркайчан да шәп җырлыйсың, әйдә, минем белән җырлап йөр, дип әйткәне булмады»

24.02.2021

Кукмарада бер егеткә селәүсен ташланган: «Җилкәмә батырылган тырнакларны тойгач, эттер дип уйладым»

17.02.2021

8 кешегә калган авыл: Матмыр халкы кыргыйлашып бетмәгәнме?

11.02.2021


СОҢГЫ ФИКЕРЛӘР

  • 9 Фев 2021 - 10:00 Ханнанова ЭльмираЛяля Рамазановнанын тортлары хэм ижади унышлары ,кондитер осталыгы Ватаным Татарстан газетасына яналык булып бик лаек язарга!)Кондитер остасы Ләлә Фәйзуллина: «Беренче тортымны 8 яшьтә пешердем»
  • 9 Фев 2021 - 08:43 АнонимБик булган Ханым, куренеп тора йозеннэн нур боркелэ ,чиста похтэ, башта яулык кулда перчатка, тортларына курыкмыйча заказ бирергэ була, эшлэрен…Кондитер остасы Ләлә Фәйзуллина: «Беренче тортымны 8 яшьтә пешердем»
  • 9 Фев 2021 - 08:16 Зухра"Гыйнварның алтысын алып керә, (иске стиль буенча)мартның алтысын алып чыга" дия иде әтием.Халык синоптигы салкыннарның кайчанга кадәр дәвам итәчәген әйтте
  • 9 Фев 2021 - 08:06 ГолнурИсэнмесез, Лэлэ Рамазановна эшегездэ унышлар ,дорестэндэ тортларыгыз бик тэмле ,,теленне йотарлык ",алга табада безне шундый матур - тэмле торт- меренговый…Кондитер остасы Ләлә Фәйзуллина: «Беренче тортымны 8 яшьтә пешердем»
  • 7 Фев 2021 - 12:56 МансурЭТот автор свои навязчивые мысли всегда выдает за истину. То ахрзаман у него то апокалипсис. СШа со своим глоб.капитализмом могут…Америка тарала микән?

СОРАШТЫРУ

Коронавирустан прививка ясатасызмы?

Нәтиҗәләр

Загрузка ... Загрузка ...

© 2019 Copyright © Все права защищены

  • Газета турында
  • Редакция
  • Элемтә
  • Реклама
  • Язылу

«Ватаным Татарстан» газетасы һәм сайты язмаларын, фото, видеоларны күчереп бастырган очракта редакциядән рөхсәт алу мәҗбүри

☎ 222-09-70  ✉ info@vatantat.ru


Табылмады
Бар результатлар
  • МӨҺИМ
  • Халыкчан
  • Документлар
  • Яңа сан
  • АРХИВ 2013-2019
  • Фото
  • Видео
  • Аудио
  • Элемтә
    • Хат җибәрү

© 2019 Copyright © Все права защищены

Безгә кушыл!