• МӨҺИМ
  • Халыкчан
  • Документлар
  • Яңа сан
  • АРХИВ 2013-2019
  • Фото
  • Видео
  • Аудио
  • Элемтә
    • Хат җибәрү
Ватаным Татарстан
  • МӨҺИМ
    • Барысы
    • Авыл
    • Әдәбият
    • Дин
    • Җәмгыять
    • Икътисад
    • Интервью
    • Мәгариф
    • Мәдәният
    • Милләт
    • Сәясәт
    • Спорт
    • Хәвеф-хәтәр
    • Язмыш
    17 ел өеннән чыкмый яшәгән Гүзәл Нургалиева: «53 яшемдә үрмәләп йөрергә өйрәндем»

    17 ел өеннән чыкмый яшәгән Гүзәл Нургалиева: «53 яшемдә үрмәләп йөрергә өйрәндем»

    Мәдинә Маликова / Берәгәйле бәрәңге / Х и к ә я

    Мәдинә Маликова / Берәгәйле бәрәңге / Х и к ә я

    Индус Таһиров: «Үзләре наданлыкта гомер кичерүче карагруһлар да әлегә юк түгел»

    Индус Таһиров: «Үзләре наданлыкта гомер кичерүче карагруһлар да әлегә юк түгел»

    Климат үзгәрешләре коронавирустан куркынычрак

    Климат үзгәрешләре коронавирустан куркынычрак

    Без белмәгән Таиланд: ел әйләнәсе кояш һәм бизнеска әйләнгән медицина

    Без белмәгән Таиланд: ел әйләнәсе кояш һәм бизнеска әйләнгән медицина

    Кайсы катта яшәве яхшырак?

    Кайсы катта яшәве яхшырак?

    11 ел көндәлек алып баручы хуҗалык рәисе: «13 мартта су күтәрелгән, апрельнең җидесендә туңга сөрелгән җирләрне өч агрегат белән тырмалаганбыз»

    11 ел көндәлек алып баручы хуҗалык рәисе: «13 мартта су күтәрелгән, апрельнең җидесендә туңга сөрелгән җирләрне өч агрегат белән тырмалаганбыз»

    90 яшен тутырган ветеран: «Иң куркынычы ачлык булды»

    90 яшен тутырган ветеран: «Иң куркынычы ачлык булды»

    Әлдермешнең уңыш сере — бердәмлектә

    Әлдермешнең уңыш сере — бердәмлектә

    «Сугыш 1941 елда ук бетәргә мөмкин иде…»

    «Сугыш 1941 елда ук бетәргә мөмкин иде…»

    «Мин үзем дә бит сезнең кесәләрне йомык күзләр белән тентедем…»

    «Мин үзем дә бит сезнең кесәләрне йомык күзләр белән тентедем…»

    Данис Зарипов: «Әле уйнап туймадым»

    Данис Зарипов: «Әле уйнап туймадым»

  • Халыкчан
    • Барысы
    • Гаилә
    • Иман
    • Кайсыгызның кулы җылы?
    • Көт мине
    • Сәламәтлек
    • Серле сандык
    • Укучыларыбыз яза
    • Халык авазы
    • Һич онытасым юк
    Челтәрле беленнәр пешерү ЫСУЛЫ

    Челтәрле беленнәр пешерү ЫСУЛЫ

    Варикоз гына димә: тромб үпкә артериясен капласа, кеше мизгел эчендә вафат булырга мөмкин

    Варикоз гына димә: тромб үпкә артериясен капласа, кеше мизгел эчендә вафат булырга мөмкин

    Профнастилны ничек сайларга?

    Профнастилны ничек сайларга?

    Гемофилия анадан балага күчә, ирләр арасында ешрак очрый

    Гемофилия анадан балага күчә, ирләр арасында ешрак очрый

    Гази Заһитов турында: Рейхстагка менгәндә аркан, хәтта кадакка кадәр үзе белән алган була ул!

    Гази Заһитов турында: Рейхстагка менгәндә аркан, хәтта кадакка кадәр үзе белән алган була ул!

    Апрельнең икенче яртысында бакчадагы иң мөһим 7 ЭШ

    Апрельнең икенче яртысында бакчадагы иң мөһим 7 ЭШ

    Бик тәмле итеп каймаклы соуста тел әзерләү ЫСУЛЫ

    Бик тәмле итеп каймаклы соуста тел әзерләү ЫСУЛЫ

    Помидор депрессиядән коткара, яшьлек һәм матурлыкны сакларга да ярдәм итә

    Помидор депрессиядән коткара, яшьлек һәм матурлыкны сакларга да ярдәм итә

    82 яшьлек Илсур Гайфуллин: «Гөлләрне кар суы сибеп үстерәм»

    82 яшьлек Илсур Гайфуллин: «Гөлләрне кар суы сибеп үстерәм»

  • Документлар
    • Барысы
    • Мактаулы исемнәр
    • ТР законнары
    • ТР Президенты указлары

    ТАТАРСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ПРЕЗИДЕНТЫ УКАЗЫ 13.10.20

    Татарстан Республикасы Президенты указлары

    «Татарстан Республикасында Кеше хокуклары буенча вәкаләтле вәкил турында» Татарстан Республикасы Законына үзгәрешләр кертү хакында

    «Җир асты байлыклары турында» Татарстан Республикасы Законына үзгәрешләр кертү хакында

    Мактаулы исемнәр

    Ничек үзмәшгуль булып теркәлергә?

    Ничек үзмәшгуль булып теркәлергә?

  • Яңа сан
  • АРХИВ 2013-2019
  • Фото
  • Видео
  • Аудио
  • Элемтә
    • Хат җибәрү
Табылмады
Бар результатлар
  • МӨҺИМ
    • Барысы
    • Авыл
    • Әдәбият
    • Дин
    • Җәмгыять
    • Икътисад
    • Интервью
    • Мәгариф
    • Мәдәният
    • Милләт
    • Сәясәт
    • Спорт
    • Хәвеф-хәтәр
    • Язмыш
    17 ел өеннән чыкмый яшәгән Гүзәл Нургалиева: «53 яшемдә үрмәләп йөрергә өйрәндем»

    17 ел өеннән чыкмый яшәгән Гүзәл Нургалиева: «53 яшемдә үрмәләп йөрергә өйрәндем»

    Мәдинә Маликова / Берәгәйле бәрәңге / Х и к ә я

    Мәдинә Маликова / Берәгәйле бәрәңге / Х и к ә я

    Индус Таһиров: «Үзләре наданлыкта гомер кичерүче карагруһлар да әлегә юк түгел»

    Индус Таһиров: «Үзләре наданлыкта гомер кичерүче карагруһлар да әлегә юк түгел»

    Климат үзгәрешләре коронавирустан куркынычрак

    Климат үзгәрешләре коронавирустан куркынычрак

    Без белмәгән Таиланд: ел әйләнәсе кояш һәм бизнеска әйләнгән медицина

    Без белмәгән Таиланд: ел әйләнәсе кояш һәм бизнеска әйләнгән медицина

    Кайсы катта яшәве яхшырак?

    Кайсы катта яшәве яхшырак?

    11 ел көндәлек алып баручы хуҗалык рәисе: «13 мартта су күтәрелгән, апрельнең җидесендә туңга сөрелгән җирләрне өч агрегат белән тырмалаганбыз»

    11 ел көндәлек алып баручы хуҗалык рәисе: «13 мартта су күтәрелгән, апрельнең җидесендә туңга сөрелгән җирләрне өч агрегат белән тырмалаганбыз»

    90 яшен тутырган ветеран: «Иң куркынычы ачлык булды»

    90 яшен тутырган ветеран: «Иң куркынычы ачлык булды»

    Әлдермешнең уңыш сере — бердәмлектә

    Әлдермешнең уңыш сере — бердәмлектә

    «Сугыш 1941 елда ук бетәргә мөмкин иде…»

    «Сугыш 1941 елда ук бетәргә мөмкин иде…»

    «Мин үзем дә бит сезнең кесәләрне йомык күзләр белән тентедем…»

    «Мин үзем дә бит сезнең кесәләрне йомык күзләр белән тентедем…»

    Данис Зарипов: «Әле уйнап туймадым»

    Данис Зарипов: «Әле уйнап туймадым»

  • Халыкчан
    • Барысы
    • Гаилә
    • Иман
    • Кайсыгызның кулы җылы?
    • Көт мине
    • Сәламәтлек
    • Серле сандык
    • Укучыларыбыз яза
    • Халык авазы
    • Һич онытасым юк
    Челтәрле беленнәр пешерү ЫСУЛЫ

    Челтәрле беленнәр пешерү ЫСУЛЫ

    Варикоз гына димә: тромб үпкә артериясен капласа, кеше мизгел эчендә вафат булырга мөмкин

    Варикоз гына димә: тромб үпкә артериясен капласа, кеше мизгел эчендә вафат булырга мөмкин

    Профнастилны ничек сайларга?

    Профнастилны ничек сайларга?

    Гемофилия анадан балага күчә, ирләр арасында ешрак очрый

    Гемофилия анадан балага күчә, ирләр арасында ешрак очрый

    Гази Заһитов турында: Рейхстагка менгәндә аркан, хәтта кадакка кадәр үзе белән алган була ул!

    Гази Заһитов турында: Рейхстагка менгәндә аркан, хәтта кадакка кадәр үзе белән алган була ул!

    Апрельнең икенче яртысында бакчадагы иң мөһим 7 ЭШ

    Апрельнең икенче яртысында бакчадагы иң мөһим 7 ЭШ

    Бик тәмле итеп каймаклы соуста тел әзерләү ЫСУЛЫ

    Бик тәмле итеп каймаклы соуста тел әзерләү ЫСУЛЫ

    Помидор депрессиядән коткара, яшьлек һәм матурлыкны сакларга да ярдәм итә

    Помидор депрессиядән коткара, яшьлек һәм матурлыкны сакларга да ярдәм итә

    82 яшьлек Илсур Гайфуллин: «Гөлләрне кар суы сибеп үстерәм»

    82 яшьлек Илсур Гайфуллин: «Гөлләрне кар суы сибеп үстерәм»

  • Документлар
    • Барысы
    • Мактаулы исемнәр
    • ТР законнары
    • ТР Президенты указлары

    ТАТАРСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ПРЕЗИДЕНТЫ УКАЗЫ 13.10.20

    Татарстан Республикасы Президенты указлары

    «Татарстан Республикасында Кеше хокуклары буенча вәкаләтле вәкил турында» Татарстан Республикасы Законына үзгәрешләр кертү хакында

    «Җир асты байлыклары турында» Татарстан Республикасы Законына үзгәрешләр кертү хакында

    Мактаулы исемнәр

    Ничек үзмәшгуль булып теркәлергә?

    Ничек үзмәшгуль булып теркәлергә?

  • Яңа сан
  • АРХИВ 2013-2019
  • Фото
  • Видео
  • Аудио
  • Элемтә
    • Хат җибәрү
Табылмады
Бар результатлар
Ватаным Татарстан
Табылмады
Бар результатлар
Баш бит МӨҺИМ Җәмгыять

«Татарча сөйләшәбез»: «ВТ» яңа проект башлап җибәрде

- ieditor
21.10.2020
- Җәмгыять
1
«Татарча сөйләшәбез»: «ВТ» яңа проект башлап җибәрде
0
Карулар
Share on FacebookShare on Twitter

Кадерле укучыларыбыз! «ВТ» да – яңа сәхифә! “Татарча сөйләшәбез” проекты иң еш очраган хаталарны ачыкларга, сөйләм сафлыгын сакларга ярдәм итәчәк. Ул журналистларга, укытучыларга, язучыларга, гомумән, киң катлам укучыга файдалы һәм кызыклы булыр дип ышанабыз. Сәхифәбезне тел белгечләре алып барачак. Сорауларыгыз булса, аларны редакциягә хат рәвешендә юлларга яки социаль челтәрләрдәге төркемнәребездә язып калдырырга мөмкин.

Айдар Шәйхин — Актанышта туган, районның сәләтле балалар өчен гуманитар гимназия интернатында, КФУның социаль-фәлсәфә фәннәре һәм массакүләм-коммуникацияләр институтында белем алган. Татар теле һәм әдәбиятыннан Халыкара олимпиаданың Гран-при иясе, Тарих фәненнән Бөтенроссия олимпиадасы җиңүчесе. «Гыйлем» берләшмәсе җитәкчесе, Актаныштагы Сәләтле балалар өчен гуманитар гимназия-интернатның директор урынбасары, Татарстан Яшьләр парламенты әгъзасы.
Айдар Шәйхин дистәгә якын фәнни мәкалә авторы, “Гарри Потер” китабын татарчага тәрҗемә итүче.

МӨХИТМЕ, МОХИТМЕ?

Татар орфографиясендә четерекле мәсьәләләр шактый. Телебез бер гасырның ике-өч дистә елы эчендә өч тапкыр язуын алыштыра, аңа кадәр гарәп алфавитына нигезләнгән язу системасын камилләштерү проектлары булдырыла. Без белгән Тукайлар чорында гына да татар орфографиясенең ничәмә-ничә төрле варианты тәкъдим ителә. Бу катлаулы процесслар нәтиҗәсендә микән, кирил язуына күчкәннән соң туган телебездә дөрес язу кагыйдәләрендә бәхәсле урыннар күп калган. 80 ел элек барган процессларның кайтавазы бүген грамотасызлык булып әйләнеп кайта.
Шундый бәхәсле сүзләрнең берсе — мохит. “Әйләнә-тирә», “тирәлек», ягъни рус телендәгечә среда мәгънәсендә йөрүче бу сүз телебезгә гарәп теленнән килеп кергән. 20 гасыр башы китапларында «Мохит диңгезе» дигән атаманы очратырга була. Бу — океан дигән сүз. Урта гасыр сәяхәтчеләре һәм географлары фикеренчә, чиксез Океан бөтен дөньяны уратып алган. Шул уратып алу дигән мәгънә татарча мохиттә дә, башкортча мөхиттә дә, казах телендәге мұхиттә дә сакланган. Сүз уңаеннан, казах телендә мохит дип диңгез яки океан атала.
Мохитме, мөхитме? Югарыда әйтеп үтелгәнчә, татар телендә әлеге сүзнең язылышы — О белән, ягъни мохит. Ө белән әлеге сүз бары тик башкорт телендә генә языла ала. Әлбәттә, матбугатта да, хәтта әдәби китапларда да сүзнең ө белән язылышы очрый. Шулай итеп язучылар бик күбәйсә, мөхит тә дөрес дип танылыр, бәлки. Әмма әлегә без сүзлекләребездә теркәлгән нормаларны хөрмәт итәргә бурычлыбыз.

 

БҮГЕН / БҮГЕНГЕ КӨН

Рәсми чыгышларда да, матбугатта да, гади аралашу барышында да «бүгенгесе көндә» дигән гыйбарәне ишетергә мөмкин. Бу гыйбарә сөйләм телебезгә рус теленнән күчкән булса кирәк. «На сегодняшний день» дип еш сөйләшәләр, ул Виктор Цойның мәгълүм җырыннан да колакка кереп кала ала.
Аңлашыла ки, «бүгенгесе көндә» тавтология сыман яңгырый. «Бүген» үзе үк бу көн дигәнне аңлата. Шуңа күрә безнең гыйбарәбез бу көнге көн дип ишетелә ала. Сәер, шулай бит?
Игътибарлы кешеләргә урынсыз дип тоелса да, «Бүгенгесе көндә» дип сөйләшү тел нормаларын бозмый. Рус телендә дә, татар телендә дә бу гыйбарә күптән кулланыла. Баштагы мәлдә хаталы булса да, күп кеше кулланганга күрә, ул матур әдәбиятка та, рәсми стильгә дә үтеп кергән.
Хәлбуки, туган телебездә матур итеп сөйләшергә омтылган кешеләр бу гыйбарәне еш кулланмаячак. Сөйләм телендә аны куллану бөтенләй урынсыз булыр. Ә инде рәсми язмаларда һәм матбугатта «Бүгенгесе көндә илебездә җитди үзгәрешләр бара» дип язу стилистикага бәйле рәвештә рөхсәт ителә ала. Әмма ул очракта да «хәзерге вакытта» дип язып була. «Хәзергесе» дип кенә яза күрмәгез.


ShareTweetShare

Фикерләр 1

  1. Аноним says:

    Телне бозу кирәкме? Шулай җайлырак, имеш…

    Соңгы вакытларда телевидениедә һәм радиода «миңа калса» дигән сүз тезмәсен күп кулана башладылар. Бик күп язучыларның әсәрләрен укыдым, Г. Тукай, Г. Исхакый, Ф. Әмирхан, Г. Бәширов, М. Мәһдиев, Г. Ахунов һәм башка даһиларыбызның китапларын кабат карап чыктым, татар телендә чыккан газеталарга күзәтү ясадым. «Миңа калса» дигән сүзләрне бер җирдә дә күрмәдем. «Миңа калса» русчага тәрҗемә иткәндә «Если мне останется» дигән мәгънәне аңлата. Гади кеше булса ачуың да чыкмас иде, хәттә язучылар, галимнәр, җитәкчеләр, күренекле кешеләр дә «миңа калса» дип сөйлиләр. Адәм көлкесе бит – «миңа калса түгел, «МИНЕМЧӘ» булырга тиеш бит.
    «Тормыш иптәшем» дип сөйләшәләр, бу да дөрес түгел. Моның турында күпме сөйләделәр, яздылар – һаман «тормыш иптәшем» диләр. Урысча «товарищ жизни» дип әйтмиләр бит, кеше көлдермик – хатыным — ирем, җәмәгатем, хәләл җефетем була чын татарча.
    «Рәхмәт әйтәсем килә, котлыйсым килә» дип әйтәләр трибуналардан, болай әйтү дә дөрес түгел, «котлыйсым килсә дә, рәхмәт әйтәсем килсә дә котлыйммы әле юкмы, рәхмәт әйтәмме әле – юкмы» дип уйларга урын калдыра. Котлыйм, тәбрик итәм, рәхмәт әйтәм дип сөйләшергә кирәк. «Әмма ләкин» дип сөйләмне чуарлау да кирәк түгел, «әмма» үз урында үзе, «ләкин» үз урынына үзе генә кулланылырга тиеш.
    Баргачтын – кайткачтын, баргачыннан – кайткачыннан дип сөйләшүләр дә килешми – баргач, кайткач дип әйтү бик матур чыга. Кайберәүләр «аннары соң» дип сөйләшәләр – «аннан соң» дип әйтергә кирәк.
    Мине борчый торган икенче мәсьәлә мәктәп-гимназияләрдә укучы татар балаларының ярым татарча, ярым урысча сөйләшүләре. Ун сүзнең ике- өче урысча була. Ул сүзнең татарчасы ничек була дип сорасаң – белмилэр һәм урысча әйтергә җайлырак диләр. Бу хәл балаларда гына түгел, зурларда да да бар. Мин монда мәктәпләрне һәм андагы укытучыларны гаеплэргэ теләмим, шулай да бу хәлне төзәтү өстендә эшләргә кирәк дип уйлыйм. Телебезне саклап калу һәм аны киң куллануны тормышка ашыру өчен һәр семьяда без бүген эзлекле эш алып барырга тиеш дип саныйм.
    Мин гади татар кешесе, телем ачылганнан алтмыш яшемә кадэр туган телемдә сөйләшәм һәм телемнең матурлыгына, байлыгына сокланам, туган телем белән горурланам. Алда әйткәннәрем үземнең фикерләрем – уйларым. Әгәр дөрес булмасалар гафу үтенәм, һәрхәлдә һәркемнең үз фикерен әйтергә хокукы бар бит.
    Телне болай бозып сөйләшү нигә кирәк икән? Газета редакциясе һәм газета укучылар бу мәсьәләгә ничек карый икән?

    Нурулла Сәгъдиев 26 март 2020 ел.
    “Татарстан яшьләре” гәҗитендә басылды.

    Ответить

Добавить комментарий Отменить ответ

Ваш адрес email не будет опубликован.

ХӘБӘРЛӘР

Бер ир кибеттә хатынын атып үтергән

16:28

Эт рәнҗетүчеләрне төрмәгә озата башлыйлар

16:02

Республика ифтары “Казань Экспо” һәм “Ак Барс Арена”да узачак

15:32

Виталий Агапов төзеткән чиркәү ачылачак

15:18

Төзекләндерү кирәк булган ишегалларын халык үзе сайлаячак

14:54

Сергей Безруков «Без Тукайны укыйбыз» флешмобына кушылды

13:58

Хәрби хезмәткә чакырылучылар үз теләкләре белән коронавирустан вакцина ясата ала

13:50

Татарстан “Россия лидерлары” бәйгесенә тапшырылган гаризалар саны буенча төбәкләр унлыгына кергән

13:18

22 апрель тарихта ниләр белән хәтердә калды?

12:48

Май бәйрәмнәрен озайту мөмкинлеген карыйлар

12:11

Хезмәттәшебез, язучы Марат Кәбиров юбилей кичәсенә чакыра

11:01

Быел мәктәпләрдә чыгарылыш кичәләре үткәреләчәк

10:39
Күбрәк

ПОПУЛЯР

Габдерәхим «ВТ»га биргән соңгы интервьюсында: «Мин бөтен кешедән гафу үтендем»

17.04.2021

Халык синоптигы: «Бик чишенеп бетмәгез, әле сыерчык бураннары булмады»

16.04.2021

Зираттан чардуган урлаганнар: «Дөньяда мондый эш булмас, дип әйтерлек түгел икән»

15.04.2021

Аксубай фаҗигасе: «Кызларының кычкырганын, үксеп елаганын ишеттем»

15.04.2021

Табиб Ленар Кашапов: «Гипертониядән интеккән кешеләрдә коронавирустан соң өзлегүләр ешрак күзәтелә»

15.04.2021

 

СОҢГЫ ФИКЕРЛӘР

  • 13 Апр 2021 - 15:27 ЗуайраУраза вакытында Кан бирергэ туры килэ,ярыймыУраза турында 9 сорауга ҖАВАП
  • 11 Апр 2021 - 07:40 АнонимБәрле елгасы. Берлин түгелТатарстанда бер тәүлек эчендә 79 йорт яны участогын судан чистартканнар
  • 10 Апр 2021 - 19:15 АнонимУРЫНЫ ЖЭННЭТТЭ БУЛСЫН ,Бик яратып укыем анын ижатын ,Роберт Миңнуллинның кызы: «Әтинең сезгә дигән соңгы бүләге итеп кабул итегез!»
  • 10 Апр 2021 - 19:02 АнонимБигрэк кыэганыч бичаракай, ЧЫННАНДА нигэ эзлэп алмаган икэн куп еллар уткэн бит,Мона ошаган чын барлыклар бик куп языла дуслар ЯСМИНЭ,БЕЗНЕН…«Мин сине табармын, Илдус!»
  • 9 Апр 2021 - 22:39 АнонимСэлэмэтлэн Дэниф!!!🤲🤲🤲🙏🙏🙏Дәниф Шәрәфетдинов: «Кешегә авырлык китерүне дә җенем сөйми, ләкин бу соңгы чик иде»

СОРАШТЫРУ

Коронавирустан прививка ясатасызмы?

Нәтиҗәләр

Загрузка ... Загрузка ...

© 2019 Copyright © Все права защищены

  • Газета турында
  • Редакция
  • Элемтә
  • Реклама
  • Язылу

«Ватаным Татарстан» газетасы һәм сайты язмаларын, фото, видеоларны күчереп бастырган очракта редакциядән рөхсәт алу мәҗбүри

☎ 222-09-70  ✉ info@vatantat.ru


Табылмады
Бар результатлар
  • МӨҺИМ
  • Халыкчан
  • Документлар
  • Яңа сан
  • АРХИВ 2013-2019
  • Фото
  • Видео
  • Аудио
  • Элемтә
    • Хат җибәрү

© 2019 Copyright © Все права защищены

Безгә кушыл!