Республика халкы шәһәрдә яшәүне өстенрәк күрә. Ник дигәндә, соңгы ун елда Татарстанда авылдан шәһәргә күченүчеләр саны арткан. Дистә ел вакыт эчендә республикада яшәүчеләр саны да күбәйгән. Татарстан хәтта бу күрсәткеч буенча Идел буе төбәкләре арасында беренче урынга ук чыккан. Узган елның көзендә үткән илкүләм халык санын алуның беренче нәтиҗәләре әнә шуннан гыйбарәт.
Эшсез булмый
Бу көннәрдә Росстат идарәсе узган елның 15 октябреннән 14 ноябренә кадәр дәвам иткән илкүләм халык санын алуның беренче нәтиҗәләрен игълан итте. Белгечләр китергән саннардан аңлашылганча, бүген Россиядә 147,19 миллион кеше яши. Бу, 2010 ел күрсәткечләре белән чагыштырганда, 5 миллионга күбрәк. Белгечләр илдәге халык саны Кырымның Россия составына кертелүе, читтән күченеп килүчеләр саны хисабына арткан дип ышандыра.
Тагын да төгәлрәк саннарга күчсәк, халыкның артуы илнең 28 төбәгендә генә күзәтелә. Бу күрсәткеч буенча беренче өчлеккә Мәскәү өлкәсе (1,5 миллион кешегә арткан), Мәскәү (1,4 миллион), Санкт-Петербург (826 мең) шәһәрләре эләккән. Краснодар краенда, Төньяк Кавказда яшәүчеләр саны да арткан. Халык саны кимүнең иң зур күрсәткече – Ерак Көнчыгышта. Соңгы ун елда биредәге халык 5 процентка азайган. Шул вакыт эчендә Себердә (2,2 процент), Алтай краенда (229,4 мең) яшәүчеләр саны да кимегән. Сүз уңаеннан, соңгы дистә елда Россиядә миллион кеше яшәгән шәһәрләр саны да арткан. Җанисәп нәтиҗәләреннән күренгәнчә, Краснодар, Красноярск, Воронеж һәм Пермь шәһәрләре дә хәзер шушы сафта.
Социология фәннәре докторы Виктор Левашов төбәкләрдәге халык саны үзгәрешенә аптырарга кирәкми дигән фикердә. «Халык икътисади яктан үсеш алган, яңа җитештерүләр булдырылган төбәкләргә тартыла. Мәскәүдә, әйтик, эшмәкәрлек алга киткән, нәтиҗәдә эш урыннары да җитәрлек. Шуңа күрә күпчелек халык шунда агыла. Халык саны кимегән төбәкләрне исә бер проблема берләштерә. Ул да булса – эшсезлек. Эш булмаган җирдә халыкны, бигрәк тә яшьләрне тотып булмый», – ди белгеч.
Шәһәр үзенә тарта
Соңгы ун елда Идел буе төбәкләрендә дә халык санының кимүе күзәтелә (таблица. – Д.Г.). Дистә ел вакыт эчендә Татарстан белән Башкортстанда яшәүчеләр саны гына арткан. Төгәлрәк әйтсәк, ун ел эчендә Татарстанда яшәүчеләр саны 5,6 процентка артып, 4 миллион 5 мең кешегә җиткән. Белгечләр моны бик зур күрсәткеч дип бәяли. Татарстан Фәннәр академиясенең Гаилә һәм демография үзәге җитәкчесе, социология фәннәре докторы Чулпан Илдарханова сүзләренә караганда, моңа кадәр республикада мондый күрсәткечнең күзәтелгәне булмаган.
– Бу күренешне демографик чәчәк ату дип бәяләргә мөмкин. Республикада яшәүчеләр санының беркайчан да 4 миллионнан артканы булмады. Татарстанда халык санының максималь күрсәткече 2020 елда теркәлде. Ул чакта республикада яшәүчеләр саны 3902888 кеше тәшкил итә иде. Әмма ковид аркасында аларның саны 8768 кешегә кимеде. Шул рәвешле 2021 ел башына Татарстанда яшәүчеләр саны 3894120 кешегә калды, – дип сөйләде белгеч «ВТ» хәбәрчесенә.
Чулпан Илдарханова сүзләренә караганда, Татарстан Фәннәр академиясенең Гаилә һәм демография үзәге белгечләре, 2018 ел башына булган халык саны күрсәткечләре буенча, 2033 елга Татарстан халкы 4040183 кешегә кадәр җитәр, дип фаразлаган булган. Әмма 2022 елгы саннар аркасында бу фаразга төзәтмә кертергә туры килгән. «Халык санының нәрсә хисабына артуын 2023 елда Росстат сайтында җанисәпнең тулы нәтиҗәләре басылгач кына төгәл әйтеп булачак», – ди Чулпан Илдарханова.
Соңгы ун елда республика халкы авылга караганда шәһәрдә яшәүне дә өстенрәк күрә башлаган. Ун ел эчендә Татарстанда авылдан калага күченүчеләр саны 1,4 процентка арткан. Шул рәвешле бүген республикада яшәүчеләрнең 3,074 миллионы – шәһәр халкы, 931 мең кеше авылда яши. Башкортстан Республикасы, Пенза, Саратов, Ульяновск, Киров өлкәләрендәге авылларда да халык саны шундый зур тизлек белән кими, ди белгечләр. Ә менә Удмуртия белән Самара өлкәсендә вазгыять башкачарак. Биредә, киресенчә, шәһәрдән авылга күченүчеләр күбрәк.
Җанисәпнең беренче нәтиҗәләрендә ил халкының яше, милләте, җенесе турында мәгълүматлар юк. Росстат белгечләре халык санын алуның тулырак йомгакларын ел азагында игълан итәргә җыена.
Идел буе төбәкләрендә халык саны ничек үзгәргән?
| Төбәк исеме | 2021 | 2010 | Үсеш |
| Татарстан | 4005 | 3786 | +5,8% |
| Башкортстан | 4091 | 4072 | +0,5% |
| Самара өлкәсе | 3172 | 3215 | -1,3% |
| Мари Иле | 677 | 696 | -2,7% |
| Саратов өлкәсе | 2443 | 2521 | -3,1% |
| Пермь крае | 2532 | 2635 | -3,9% |
| Удмуртия | 1453 | 1521 | -4,5% |
| Чувашия | 1187 | 1251 | -5,2% |
| Түбән Новгород | 3119 | 3310 | -5,8% |
| Мордовия | 784 | 834 | -6,1% |
| Ульяновск | 1197 | 1292 | -7,4% |
| Оренбург | 1863 | 2033 | -8,4% |
| Пенза | 1266 | 1386 | -8,7% |
| Киров | 1154 | 1341 | -13,9% |
Динә Гыйлаҗиева
Фото: Илдар Мөхәммәтҗанов
